Ахова помнікаў пачалася з іх масавага знішчэння.

У канцы XVIII стагоддзя адбываецца Вялікая французская рэвалюцыя, з'яўляюцца «архітэктураборцы», як трапна іх назваў гісторык архітэктуры Жан-Луі Каэн па аналогіі з «іканаборцамі», якія прымаюцца знішчаць архітэктурныя сімвалы старога манархічнага рэжыму. Самым вядомым актам знішчэння гістарычнага помніка з'яўляецца разборка турмы Бастыліі. Знішчаліся таксама храмы, пляцы на месцы якіх прадаваліся, як і будаўнічы матэрыял, з якога яны былі складзены.

Часам храмы знішчала і новае прызначэнне: царкву Сан-Жэрмен-дэ-Прэ ператварылі ў склад селітры, солі хутка разбурылі камень храма і паўстала пытанне аб яго зносе. Гэта не кажучы пра такія дробязі, які знішчэнне галерэі каралёў на фасадзе сабора Парыжскай Маці Божай.

Першы крок у ратаванні сведчанняў мінулага ад разбурэння быў зроблены яшчэ ў кастрычніку 1790 г., калі была створана Камісія па гістарычных помніках. У 1793 годзе ўпершыню пра ахову помнікаў загаварылі ў Нацыянальным канвенце, з таго ж года пачынае дзейнічаць Часовая камісія мастацтваў.

У 1794 годзе ў Нацыянальным канвенце з дакладам «Аб разбурэннях, якія чыняцца вандалізмам, і сродках іх прадухілення» выступіў адзін з яго членаў, абат Анры Грэгуар. Менавіта тады ўзнік тэрмін вандалізм, замест якога раней выкарыстоўвалі варварства.

У 1795 годзе была ўтворана адзіная Часовая камісія мастацтваў, якой было даручана выпрацаваць рэкамендацыі па стварэнні спісу помнікаў навукі і мастацтва ўсёй Францыі.

Яшчэ ў 1790–1791 гг. Камісія распрацавала падрабязнае кіраўніцтва, якое рэгламентавала парадак складання Спісу. Яно было дапоўнена ў 1794 г. і атрымала назву «Інструкцыя аб спосабе інвентарызацыі і захавання на ўсёй тэрыторыі Рэспублікі ўсіх прадметаў, якія могуць служыць мастацтвам і адукацыі» (Instruction sur la manière d’inventorier et de conserver dans toute l’étendue de la République tous les objets qui peuvent servir aux arts et à l’enseignement). Захоўваць помнікі мінулых эпох прапаноўлася ў імя іх магчымага выкарыстання ў адукацыйных мэтах у якасці ілюстрацый развіцця мастацтва і яго прагрэсу.

У гэтым дакуменце абвяшчалася, што грамадзяне, далёкія ад мастацтваў, не павінны знішчаць помнікі толькі таму, што бачаць у іх «сімвалы забабонаў, дэспатызму і феадалізму», бо «гэтыя палацы, на якія народ яшчэ глядзіць з нянавісцю, больш не належаць яго ворагам, а яму самому».

Гарачыя вітанкі дэгенератам-саўкам, якія дзесяцігоддзямі знішчалі ўсё, да чаго маглі дацягнуцца.

У рэалізацыі прынцыпаў, закладзеных у «Інструкцыі», адразу ўзніклі цяжкасці. Асаблівая складанасць у прыцягненні кампетэнтных карэспандэнтаў у правінцыі заключалася ў тым, што праект Спісу не атрымліваў дастатковага фінансавання. У выніку на месцах гэтым займаліся не найбольш падрыхтаваныя і эрудаваныя, а тыя, хто згаджаўся ўдзельнічаць у стварэнні Спісу на добраахвотных пачатках, прысвячаючы гэтай працы свой вольны час, ад выпадку да выпадку. Недахоп сродкаў перашкаджаў і членам Камісіі па гістарычных помніках выязджаць з Парыжа ў правінцыю для каардынацыі дзеянняў мясцовых карэспандэнтаў. Аднак пэўныя вынікі былі дасягнуты: створаны спісы гістарычных помнікаў Медона, Сен-Клу, Трыянона, Фантэнбло, Бельвю. Камісіі ўдалося выратаваць ад разбурэння помнікі ў Шанціі, Сен-Дэні, Экуане.

#ахова #лікбез

Дзверы Быхаўскай сінагогі, упрыгожаныя мастацкай коўкай. Пачатак XX стагоддзя.
Фота з фондаў Дзяржаўнага навукова-даследчага музея архітэктуры імя А. В. Шчусева.

#быхаў #сінагогі #дзверы #дэталі #яўрэйскаяспадчына