غلوپژوهی

🌱 ریشه‌یابی خبر «لنا حالات...»

... به احتمال قوی روایت مورد بحث حاصل خلط یا جعل صوفیان است؛ چنان‌که مشابه آن در کلماتشان زیاد است. پیش‌تر کلمات ابتدای این خبر «لي مع اللّه حالات»‏ را سید حیدر آملی (ق۸) در شرح خبر مرسل صوفیه «لي مع اللّه وقت لا يسعني فيه ملك مقرّب...» (نک‍: اللمع فى التصوف، ص115؛ بحرالفوائد، ص208)‏ به کار برده (جامع الأسرار، ص27)، و کلمات پایانی‌ش را نیز ابن عربی (م638ق) در اثر توحیدستیزش آورده است:
«الخواص... صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَعْقِلُونَ تارة يقولون‏ نحن نحن و هو هو و تارة يقولون‏ هو نحن و نحن هو و تارة يقولون لا نحن نحن مخلصون و لا هو هو مخلص ثم صدق الله هؤلاء الخواص في حيرتهم بقوله... وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى‏.» (الفتوحات، ج4، ص280. نمونۀ شواهد روش خطرناک ابن‌عربی در تأویل مثبت مضامین مذموم قرآن: www.tgoop.com/gholow2/279). تعابیر مشابه دیگری نیز در همین سیاق و در بحث وحدت وجود از ابن عربی نقل شده است (نمونه: همان، ص385؛ مصباح الهدایة، ص67).

صدرا و عزلتی از آثار دو صوفی پیش‌گفته متاثرند، و با توجه به ارتباطشان، بعید نیست یکی از این دو یا اطرافیانشان در ذهن خود عبارات را خلط و ترکیب کرده، و ناخودآگاه حدیثی نو آفریده باشند، و البته، از همین دوره است که خبر در کتب متعددی نشر یافته است. اما شاهدی مؤید آن است که توهم و خلط از سوی صدرا بوده، نه عزلتی. و آن تقدم تألیف اسفار بر رسائل عزلتی و البته مفاتیح الغیب خود صدرا است. کتابت برخی نسخ اسفار متعلق به سال‌های 1011، 1022 و 1026ق است (فنخا، ج13، ص261). هم‌چنین تنوع خطاهای فاحش دو اِسنادِ صدرا نیز مؤید دیگری است که صدرا بر خلاف دو ادعایش خبر را نه از منبعی که از خطای ذهنش گرفته است. چه اگر منبعی (هرچند ضعیف) می‌بود، داماد سهل‌گیر صدرا سخن از بی‌منبعی خبر نمی‌کرد.

اشتراکات لفظی مؤید آن است که صدرا متأثر از عبارات فتوحات و امثال جامع الأسرار بوده، و توهم کرده روایت در کافی است، که زمانی بر آن شرحی (هرچند پراشکال) می‌زده است. خلط‌های روایی در اسفار فراوان رخ داده است (نمونه‌ها). تعبیر «باسناد اصحابنا و اخواننا على ائمة» در اثر متأخرتر صدرا، مفاتیح الغیب نیز ناگزیر باید حاصل اشتباه او در برداشت از ذهنیت یا نوشته قدیمش باشد. وگرنه روشن است که سند و منبعی در میان نبوده، و در اینجا نیز به مانند نسبت دادنِ این شطح شلخته به کتاب کافی خطا کرده است. هرچند برخی از عارفان کم‌دقت نیز تا امروز به خود زحمت فحص را نداده، و این نسبت اشتباه به کافی را تکرار کرده‌اند (نمونه: هزار و یک کلمه، حسن‌زاده، ج6، ص358).

🔻گفتنی است برخی از شطحیات حلاج نیز با تعبیر «نحن هو و هو نحن» تناسب دارد (طواسین، ص113). در کتاب تناسخی، اباحی و شدیداً غالیانه حقائق اسرار الدین اثر ابن شعبه حرانی (م368ق) نیز خبری وجود دارد که ممکن است در فرایند نقل به مضمون بر کلمات منقول از فتوحات اثر نهاده باشد؛ خصوصاً که احتمال ارتباط محدود ابن عربی با میراث نصیریان شام شواهدی دارد. ابن شعبه در میانه مسانید، مرسلاً نقل کرده است:
«نحو قول الباقر لسماعة: إن لنا من الله منزلة إذا كنا بها كان هو كما هو ونحن كما نحن، فإذا أزالنا عنها كان هو كما هو و نحن كما نحن» (ابن شعبه، حقائق اسرار، 2006م، ص164؛ 2016م، ص147).

گذشته از اشکالات محتوایی پیش‌گفته، متن خبر حقائق اضطراب بیشتری نیز دارد، زیرا از سویی دو حالت را متفاوت و متغیر شمرده، و از سوی دیگر هر دو را با تعابیر کاملاً یکسان یاد کرده است. از نظر سندی نیز در محل خود نشان داده‌ایم که بنای مؤلف حقائق اسرار الدین ذکر مسند اخبار است، و ارسال‌های او مربوط به اخبار وجاده‌ای و بی‌سند است (اکبری، نصیریه، 2-4-1). هم‌چنین، در این خبر ادعا شده که سماعه (م پس از 160ق) از امام باقر ع (م 114ق) خبر را شنيده، که به روشنی اشتباه است. زیرا گذشته از این که سماعه اهل چنین مضامینی نیست، از اساس او از اصحاب امام باقر ع نیز نیست (نک‍: حواشی دار الحديث بر كافي، ج‏6، ص463؛ ج12، ص16-17). بنابراین، همین بخش اندک سند نیز می‌تواند در یک اشتباه شکل گرفته باشد. هرچند شدت فساد کتاب حقائق و مؤلف آن مزید بر ضعف است.

🔸 خلاصه آن‌که گویا صدرا در حاشیه اسفار ذهن خود تعبیر «مع الله حالات» را با عبارتی از امثال ابن عربی و نیز منبعیت کافی خلط کرده، و سپس این اشتباه به کتاب متأخرتر او یعنی مفاتیح، و کتب اطرافیانش مانند عزلتی و فیض وارد شده، و در ادامه جمع زیادی از پیروان صدرا نیز این خبر بی‌پایه را در آثارشان گنجانده‌اند. هم‌چنین، فرض تأثر ابن عربی از کلمات صوفیان و اخبار غالیان متقدم‌تر هیچ بر ارزش روایت مورد بحث نمی‌افزاید.
@gholow2

Telegram

غلوپژوهی

🔺غلات و صوفیه، طعن بر دوستان خدا و دفاع از دشمنان خدا

پیشتر گفتیم که برخی از سران صوفیه مانند ابن عربی در ترویج دین خود، به شدت از دشمنان انبیاء مانند قوم نوح و عاد و فرعون و نیز طواغیت و خلفا دفاع می کنند و در برابر بر انبیاء و دوستان خدا و شیعیان فراوان…

www.tgoop.com/gholow2/2009

6.95K viewsedited  May 26, 2021 at 19:48

🌱 ریشه‌یابی خبر «لنا حالات...»

... به احتمال قوی روایت مورد بحث حاصل خلط یا جعل صوفیان است؛ چنان‌که مشابه آن در کلماتشان زیاد است. پیش‌تر کلمات ابتدای این خبر «لي مع اللّه حالات»‏ را سید حیدر آملی (ق۸) در شرح خبر مرسل صوفیه «لي مع اللّه وقت لا يسعني فيه ملك مقرّب...» (نک‍: اللمع فى التصوف، ص115؛ بحرالفوائد، ص208)‏ به کار برده (جامع الأسرار، ص27)، و کلمات پایانی‌ش را نیز ابن عربی (م638ق) در اثر توحیدستیزش آورده است:
«الخواص... صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لا يَعْقِلُونَ تارة يقولون‏ نحن نحن و هو هو و تارة يقولون‏ هو نحن و نحن هو و تارة يقولون لا نحن نحن مخلصون و لا هو هو مخلص ثم صدق الله هؤلاء الخواص في حيرتهم بقوله... وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى‏.» (الفتوحات، ج4، ص280. نمونۀ شواهد روش خطرناک ابن‌عربی در تأویل مثبت مضامین مذموم قرآن: www.tgoop.com/gholow2/279). تعابیر مشابه دیگری نیز در همین سیاق و در بحث وحدت وجود از ابن عربی نقل شده است (نمونه: همان، ص385؛ مصباح الهدایة، ص67).

صدرا و عزلتی از آثار دو صوفی پیش‌گفته متاثرند، و با توجه به ارتباطشان، بعید نیست یکی از این دو یا اطرافیانشان در ذهن خود عبارات را خلط و ترکیب کرده، و ناخودآگاه حدیثی نو آفریده باشند، و البته، از همین دوره است که خبر در کتب متعددی نشر یافته است. اما شاهدی مؤید آن است که توهم و خلط از سوی صدرا بوده، نه عزلتی. و آن تقدم تألیف اسفار بر رسائل عزلتی و البته مفاتیح الغیب خود صدرا است. کتابت برخی نسخ اسفار متعلق به سال‌های 1011، 1022 و 1026ق است (فنخا، ج13، ص261). هم‌چنین تنوع خطاهای فاحش دو اِسنادِ صدرا نیز مؤید دیگری است که صدرا بر خلاف دو ادعایش خبر را نه از منبعی که از خطای ذهنش گرفته است. چه اگر منبعی (هرچند ضعیف) می‌بود، داماد سهل‌گیر صدرا سخن از بی‌منبعی خبر نمی‌کرد.

اشتراکات لفظی مؤید آن است که صدرا متأثر از عبارات فتوحات و امثال جامع الأسرار بوده، و توهم کرده روایت در کافی است، که زمانی بر آن شرحی (هرچند پراشکال) می‌زده است. خلط‌های روایی در اسفار فراوان رخ داده است (نمونه‌ها). تعبیر «باسناد اصحابنا و اخواننا على ائمة» در اثر متأخرتر صدرا، مفاتیح الغیب نیز ناگزیر باید حاصل اشتباه او در برداشت از ذهنیت یا نوشته قدیمش باشد. وگرنه روشن است که سند و منبعی در میان نبوده، و در اینجا نیز به مانند نسبت دادنِ این شطح شلخته به کتاب کافی خطا کرده است. هرچند برخی از عارفان کم‌دقت نیز تا امروز به خود زحمت فحص را نداده، و این نسبت اشتباه به کافی را تکرار کرده‌اند (نمونه: هزار و یک کلمه، حسن‌زاده، ج6، ص358).

🔻گفتنی است برخی از شطحیات حلاج نیز با تعبیر «نحن هو و هو نحن» تناسب دارد (طواسین، ص113). در کتاب تناسخی، اباحی و شدیداً غالیانه حقائق اسرار الدین اثر ابن شعبه حرانی (م368ق) نیز خبری وجود دارد که ممکن است در فرایند نقل به مضمون بر کلمات منقول از فتوحات اثر نهاده باشد؛ خصوصاً که احتمال ارتباط محدود ابن عربی با میراث نصیریان شام شواهدی دارد. ابن شعبه در میانه مسانید، مرسلاً نقل کرده است:
«نحو قول الباقر لسماعة: إن لنا من الله منزلة إذا كنا بها كان هو كما هو ونحن كما نحن، فإذا أزالنا عنها كان هو كما هو و نحن كما نحن» (ابن شعبه، حقائق اسرار، 2006م، ص164؛ 2016م، ص147).

گذشته از اشکالات محتوایی پیش‌گفته، متن خبر حقائق اضطراب بیشتری نیز دارد، زیرا از سویی دو حالت را متفاوت و متغیر شمرده، و از سوی دیگر هر دو را با تعابیر کاملاً یکسان یاد کرده است. از نظر سندی نیز در محل خود نشان داده‌ایم که بنای مؤلف حقائق اسرار الدین ذکر مسند اخبار است، و ارسال‌های او مربوط به اخبار وجاده‌ای و بی‌سند است (اکبری، نصیریه، 2-4-1). هم‌چنین، در این خبر ادعا شده که سماعه (م پس از 160ق) از امام باقر ع (م 114ق) خبر را شنيده، که به روشنی اشتباه است. زیرا گذشته از این که سماعه اهل چنین مضامینی نیست، از اساس او از اصحاب امام باقر ع نیز نیست (نک‍: حواشی دار الحديث بر كافي، ج‏6، ص463؛ ج12، ص16-17). بنابراین، همین بخش اندک سند نیز می‌تواند در یک اشتباه شکل گرفته باشد. هرچند شدت فساد کتاب حقائق و مؤلف آن مزید بر ضعف است.

🔸 خلاصه آن‌که گویا صدرا در حاشیه اسفار ذهن خود تعبیر «مع الله حالات» را با عبارتی از امثال ابن عربی و نیز منبعیت کافی خلط کرده، و سپس این اشتباه به کتاب متأخرتر او یعنی مفاتیح، و کتب اطرافیانش مانند عزلتی و فیض وارد شده، و در ادامه جمع زیادی از پیروان صدرا نیز این خبر بی‌پایه را در آثارشان گنجانده‌اند. هم‌چنین، فرض تأثر ابن عربی از کلمات صوفیان و اخبار غالیان متقدم‌تر هیچ بر ارزش روایت مورد بحث نمی‌افزاید.
@gholow2

BY غلوپژوهی