غلوپژوهی

غلوپژوهی

☘️ بررسی مستندات غلو و تصوف (۱۰) غلو در مورد علم امام برخی از غالیان متأخر با استناد به روایات وسعت علم امام، مدعی‌اند علم امام هیچ محدودیتی ندارد، و به مانند خداوند همه چیز بالفعل نزد امام حاضر است. 🌱 گرچه بی‌شک در آیات و احادیث بسیاری ائمه علیهم السلام…

☘️ بررسی مستندات غلو و تصوف (14)
نقد احاطه علم امام بر همه چیز (بخش2) نمونه: علم ما کان وما یکون

گذشت که گاه برخی به روایات گستردگی علم امام بر نامحدود بودن آن، یا اطلاع امام بر همه چیز در هر زمان و مکانی واحاطه کلی استناد می‌کنند. نمونه بسیار رایج چنین استنادی، اطلاق گیری از روایات علم امام به «ماکان و مایکون» (آن‌چه بوده و آن‌چه خواهد شد) است.

به نظر می‌آید اخباری که علم ما کان و ما یکون را به اهل بیت ع نسبت می‌دهند، مجمل اند، و چنین استناداتی به این اخبار از جهات متعددی اشکال دارد:

1- قرائن متن اخبار مربوط به علم «ماکان و مایکون»

چنان‌که اشاره شد این اخبار متناسب با اموری مانند ملاحم، علم کتاب و علم انبیای پیشین و امم سالفه و امثال آن است، و در فضای علوم وراثتی ائمه ع و برگرفته از منابعی مانند علم کتاب با محدودیت‌هایش دانسته شده‌اند.
یا در روایتی از ابوبصیر از امام صادق ع آمده:
«قَالَ إنَّ عِندَنا عِلمَ ما كانَ وَ عِلمَ ما هُوَ كائِنٌ إلَى أن تَقومَ السّاعَةُ قالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِداكَ هَذَا وَ اللَّهِ هُوَ الْعِلْمُ قالَ إنَّهُ لَعِلْمٌ وَ لَيْسَ بِذاكَ قالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِداكَ فَأيُّ شَيْ‏ءٍ الْعِلْمُ قالَ ما يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِ الْأَمْرِ وَ الشَّيْ‏ءُ بَعْدَ الشَّيْ‏ءِ إِلَى يَوْمِ الْقِيامَة.» (الكافي، ج‏1، ص240؛ بصائر الدرجات، ص152)

در این روایت علم ما کان و ما یکون در برابر علمی که هر روز و شب زیاد می‎شود اندک شمرده شده است. این آشکارا مؤید این است که اخبار علم ما کان و ما یکون متناسب با اخبار امم پیشین و ملاحم آینده است. و ربط روشنی به تلقی صوفیانه و غلوآمیز یا حضور همه چیز نزد امام ندارد. چنان‌که در روایات باب مربوطه در کافی گاه منشأ «علم ما کان و ما یکون» وراثت دانسته شده، (الكافي، ج‏1، ص261؛ بصائر الدرجات، ج‏1، ص127، 129) و گاه علم کتاب. (همان‌ها؛ نیز بصائر، ص128، 130، 194). امامیه گاه همین معانی را از عامه نیز نقل کرده‌اند. (الخصال، ج‏2، ص576)

بر همین اساس در مورد روایاتی که درمورد ریشه علم «ما کان» گفته «همه چیز در کتاب است و ما آن را به ارث بردیم»، نیز بنابر برخی اخبار علم به امم است. (بصائر، ص130؛ تفسير فرات، ص263) و گاه علم موروث، پایین‌تر از علم محدث شمرده شده، (بصائر، ص152، 135) و در اخبار دیگری به مسائلی اشاره شده که در کتاب نیست. (نمونه: بصائر الدرجات، ج‏1، ص234 باب9؛ نیز نک ص396) دیگر این‌که تعابیر مطلق علم امام بر امور، قابل حمل بر آن است که «چون از خدا بخواهند، خدا به ایشان بیاموزد»؛ (بصائر الدرجات، ج‏1، ص315) (نک: www.tgoop.com/gholow2/369)

2- قرائن منفصل بسیار در تبیین معنی و یا دست‌کم حد مقبول از روایات گستردگی علم،

آیات و روایات بسیاری صریحاً محدودیت علم امام را مطرح می‌کنند؛ مانند روایات تدریجی بودن وحی، اخبار بداء در علم امام، اخبار ازدیاد علم امام، و تغییر لحظه به لحظه آن، عرضه اعمال بر امام و... که نمونه آن را در بسیاری از آیات و نیز ده‌ها باب روایی به ویژه در کتابی مانند بصائرالدرجات می‌توان پی گرفت. و نیز آیات بسیار مربوط به عدم اطلاع نبی ص از برخی امور، فراموشاندن ائمه ع در مواقعی چون حین نوشیدن سم شهادت: مختصر البصائر، ص58 و 61؛ ندانستن علم الساعه و یا وقت فرج و...

واضح است که به هیچ وجه نمی‌توان نصوص صریح و معارف قطعی کتاب و روایات متواتر در محدودیت علم غیر خدا را با اطلاق روایتی مجمل کنار گذاشت. اطلاق روایات مورد بحث خلاف ضرورت است.

3- استعمال عرفی تعابیری چون «آن چه بود و آن چه خواهد شد»
که منحصر در برداشت مطلق‌نگرانه نیست. بسیاری از اوقات، امثال همین تعابیر به ظاهر مطلق را ما در معانی مقیدی به کار می‌بریم؛ بدون آن‌که قید در عبارات ما ذکر شود. در واقع قرائن سیاقی و زمینه‌های صدور چنین تعابیری، موجب انصراف از کلیت و اطلاق آن می‌شود. مثلاً می‌گوییم «هرچه بخواهی در خانه هست» و «هرچه می‌خواهی بکن»، و امثال آن؛ که بدون ذکر قید هم باز مطلق نیستند. و این نوع از استعمال از زمان صدر اسلام تا به امروز بسیار رایج و بلکه چه بسا غالب بوده، که برخی از قیود ذکر نشود؛ ولی در ناخودآگاه گویندگان مسلم بوده باشد. (نیز نک به پژوهش‌های مربوط به بحث انصراف و حمل مطلقات بر شرایط متداول دوران؛ نمونه: انصراف از دیدگاه آیةالله شبیری زنجانی/ تمسک به عمومات و اطلاقات (اعلایی)، فصل‌نامۀ تا اجتهاد، س3، ش11)

بنا بر این فارغ از پذیرش محدودیت یا نامحدودیت علم امام، استناد به چنین تعابیری برای نامحدودیت علم امام اشکال دارد.
دیگر این‌که در بحث‌های عقایدی به دنبال یقین هستیم، و به اتکای تعابیری مردد در اطلاق و تقیید، بدون نص روشن و با اتکای به قواعد غیر قطعی -مثلاً در اطلاق‌گیری- نمی‌توان مطالب ظنی را مسلم جلوه داد.
#علم_غیب
شواهد دیگری نیز در ادامه می‌آید...
@gholow2

Telegram

غلوپژوهی

☘️ بررسی مستندات غلو و تصوف (۱۰)

غلو در مورد علم امام

برخی از غالیان متأخر با استناد به روایات وسعت علم امام، مدعی‌اند علم امام هیچ محدودیتی ندارد، و به مانند خداوند همه چیز بالفعل نزد امام حاضر است.

🌱 گرچه بی‌شک در آیات و احادیث بسیاری ائمه علیهم السلام…

www.tgoop.com/gholow2/1798

2.63K viewsedited  Apr 18, 2020 at 08:28

☘️ بررسی مستندات غلو و تصوف (14)
نقد احاطه علم امام بر همه چیز (بخش2) نمونه: علم ما کان وما یکون

گذشت که گاه برخی به روایات گستردگی علم امام بر نامحدود بودن آن، یا اطلاع امام بر همه چیز در هر زمان و مکانی واحاطه کلی استناد می‌کنند. نمونه بسیار رایج چنین استنادی، اطلاق گیری از روایات علم امام به «ماکان و مایکون» (آن‌چه بوده و آن‌چه خواهد شد) است.

به نظر می‌آید اخباری که علم ما کان و ما یکون را به اهل بیت ع نسبت می‌دهند، مجمل اند، و چنین استناداتی به این اخبار از جهات متعددی اشکال دارد:

1- قرائن متن اخبار مربوط به علم «ماکان و مایکون»

چنان‌که اشاره شد این اخبار متناسب با اموری مانند ملاحم، علم کتاب و علم انبیای پیشین و امم سالفه و امثال آن است، و در فضای علوم وراثتی ائمه ع و برگرفته از منابعی مانند علم کتاب با محدودیت‌هایش دانسته شده‌اند.
یا در روایتی از ابوبصیر از امام صادق ع آمده:
«قَالَ إنَّ عِندَنا عِلمَ ما كانَ وَ عِلمَ ما هُوَ كائِنٌ إلَى أن تَقومَ السّاعَةُ قالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِداكَ هَذَا وَ اللَّهِ هُوَ الْعِلْمُ قالَ إنَّهُ لَعِلْمٌ وَ لَيْسَ بِذاكَ قالَ قُلْتُ جُعِلْتُ فِداكَ فَأيُّ شَيْ‏ءٍ الْعِلْمُ قالَ ما يَحْدُثُ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ الْأَمْرُ مِنْ بَعْدِ الْأَمْرِ وَ الشَّيْ‏ءُ بَعْدَ الشَّيْ‏ءِ إِلَى يَوْمِ الْقِيامَة.» (الكافي، ج‏1، ص240؛ بصائر الدرجات، ص152)

در این روایت علم ما کان و ما یکون در برابر علمی که هر روز و شب زیاد می‎شود اندک شمرده شده است. این آشکارا مؤید این است که اخبار علم ما کان و ما یکون متناسب با اخبار امم پیشین و ملاحم آینده است. و ربط روشنی به تلقی صوفیانه و غلوآمیز یا حضور همه چیز نزد امام ندارد. چنان‌که در روایات باب مربوطه در کافی گاه منشأ «علم ما کان و ما یکون» وراثت دانسته شده، (الكافي، ج‏1، ص261؛ بصائر الدرجات، ج‏1، ص127، 129) و گاه علم کتاب. (همان‌ها؛ نیز بصائر، ص128، 130، 194). امامیه گاه همین معانی را از عامه نیز نقل کرده‌اند. (الخصال، ج‏2، ص576)

بر همین اساس در مورد روایاتی که درمورد ریشه علم «ما کان» گفته «همه چیز در کتاب است و ما آن را به ارث بردیم»، نیز بنابر برخی اخبار علم به امم است. (بصائر، ص130؛ تفسير فرات، ص263) و گاه علم موروث، پایین‌تر از علم محدث شمرده شده، (بصائر، ص152، 135) و در اخبار دیگری به مسائلی اشاره شده که در کتاب نیست. (نمونه: بصائر الدرجات، ج‏1، ص234 باب9؛ نیز نک ص396) دیگر این‌که تعابیر مطلق علم امام بر امور، قابل حمل بر آن است که «چون از خدا بخواهند، خدا به ایشان بیاموزد»؛ (بصائر الدرجات، ج‏1، ص315) (نک: www.tgoop.com/gholow2/369)

2- قرائن منفصل بسیار در تبیین معنی و یا دست‌کم حد مقبول از روایات گستردگی علم،

آیات و روایات بسیاری صریحاً محدودیت علم امام را مطرح می‌کنند؛ مانند روایات تدریجی بودن وحی، اخبار بداء در علم امام، اخبار ازدیاد علم امام، و تغییر لحظه به لحظه آن، عرضه اعمال بر امام و... که نمونه آن را در بسیاری از آیات و نیز ده‌ها باب روایی به ویژه در کتابی مانند بصائرالدرجات می‌توان پی گرفت. و نیز آیات بسیار مربوط به عدم اطلاع نبی ص از برخی امور، فراموشاندن ائمه ع در مواقعی چون حین نوشیدن سم شهادت: مختصر البصائر، ص58 و 61؛ ندانستن علم الساعه و یا وقت فرج و...

واضح است که به هیچ وجه نمی‌توان نصوص صریح و معارف قطعی کتاب و روایات متواتر در محدودیت علم غیر خدا را با اطلاق روایتی مجمل کنار گذاشت. اطلاق روایات مورد بحث خلاف ضرورت است.

3- استعمال عرفی تعابیری چون «آن چه بود و آن چه خواهد شد»
که منحصر در برداشت مطلق‌نگرانه نیست. بسیاری از اوقات، امثال همین تعابیر به ظاهر مطلق را ما در معانی مقیدی به کار می‌بریم؛ بدون آن‌که قید در عبارات ما ذکر شود. در واقع قرائن سیاقی و زمینه‌های صدور چنین تعابیری، موجب انصراف از کلیت و اطلاق آن می‌شود. مثلاً می‌گوییم «هرچه بخواهی در خانه هست» و «هرچه می‌خواهی بکن»، و امثال آن؛ که بدون ذکر قید هم باز مطلق نیستند. و این نوع از استعمال از زمان صدر اسلام تا به امروز بسیار رایج و بلکه چه بسا غالب بوده، که برخی از قیود ذکر نشود؛ ولی در ناخودآگاه گویندگان مسلم بوده باشد. (نیز نک به پژوهش‌های مربوط به بحث انصراف و حمل مطلقات بر شرایط متداول دوران؛ نمونه: انصراف از دیدگاه آیةالله شبیری زنجانی/ تمسک به عمومات و اطلاقات (اعلایی)، فصل‌نامۀ تا اجتهاد، س3، ش11)

بنا بر این فارغ از پذیرش محدودیت یا نامحدودیت علم امام، استناد به چنین تعابیری برای نامحدودیت علم امام اشکال دارد.
دیگر این‌که در بحث‌های عقایدی به دنبال یقین هستیم، و به اتکای تعابیری مردد در اطلاق و تقیید، بدون نص روشن و با اتکای به قواعد غیر قطعی -مثلاً در اطلاق‌گیری- نمی‌توان مطالب ظنی را مسلم جلوه داد.
#علم_غیب
شواهد دیگری نیز در ادامه می‌آید...
@gholow2

BY غلوپژوهی