tgoop.com/tabeshnet/16503
Last Update:
📌 تاملی نظری در مفهوم همبستگی دینی
➖ عوامل زمینه‌ساز همبستگی اسلامی:
♡۱• اصل وقاعده بودن نرم‌خویی و ملايمت و استثنا بودن تندخویی و خشونت
اصل وقاعده در مناسبات و روابط مؤمنین با دیگران، نرم‌خویی و ملايمت و آسان‌گیری و رفق است. اگر چه درشتی و زبری و خشونت کاملاً منتفی نیست بلکه اگر ضرورت ایجاب کند، واجب و گاه لازم است، اما محل تأکید این است که اصل و مبنا در روابط فیمابین آدمیان، رفق و ملايمت است و نه خشونت؛ و خشونت و غلظت گرچه در برخی موارد تجویز و توصیه شده است، اما هیچگاه قاعده‌ای فراگیر و مبنایی نبوده و اصل و اساس تعامل ما را تشکیل نمی‌دهد، بلکه به مثابه یک امر استثنائی و در مواقع ضرورت مطرح بوده و مطابق قاعده‌ی اصولی (الضرورة تقدر بأقدارها)، امری که به شکل یک استثنا و در مواقع ضرورت تجویز شده، پس از رفع ضرورت دیگر موضوعیت نداشته و تنها در حدود ضرورت باید به آن پرداخت و در غیر ضرورت از آن پرهیز نمود.
👈 در میان اوصاف الهی، آنچنان‌که در حدیث صحیح آمده است، صفت رحمت خداوند بر وصف غضب او چیرگی دارد و به دیگر سخن، در برخورد و تعامل خداوند با انسان‌ها نیز اصل بر رحمت و رأفت و ملايمت است و غلبه و عمومیت با مهربانی است و خشم و غضب جنبه‌ی تطفلی و فرعی و استثنایی دارد.
🌾 «لَمّا قَضَى اللهُ الخَلْقَ كَتَبَ فِي كِتابِهِ فَهُوَ عِندَهُ فَوْقَ العَرْشِ: إِنَّ رَحْمَتِي سَبَقَتْ غَضَبِي»
🌸 ترجمه:
(هنگامی که خداوند مخلوقات را آفرید، در کتابش که نزد او و بالای عرش قرار دارد نوشت: همانا رحمتم بر خشمم غلبه دارد.) [صحیح بخاری، ۳۱۹۴]
بر این اساس، مطلوب است که در وجود خداجویان و خداپرستان نیز غلبه و عمومیت با مهربانی و رحمت باشد و رحمتشان بر غضبشان بچربد و وزن و سنگینی ملايمت در رفتارها بیش از خشم و خشونت باشد.
♡۲• بسط و تعمیق فقه اولویات و موازنات
ریشه‌ی بسیاری از منازعات و تنش‌های میان مذاهب و فرق اسلامی فراموش کردن اولویت‌ها و قواعد الاهم فالاهم است. حساسیت نشان دادن به مسائل کوچک و کم اهمیت و مغفول نهادن مسائل اساسی، مصروف کردن تمام توش و توان خود جهت مقابله با انحرافات کوچک و رها کردن انحرافات اساسی در بوته‌ی فراموشی، از آثار و تبعات زیان‌بار عدم التزام نظری و عملی به فقه اولویات و موازنات است.
👈 منظور از فقه اولویات، قرار دادن هر چیزی در جای شایسته و لایق خود است. یعنی چیزی که لازم است مقدم داشته شود، به تأخیر نیفتد و پدیده‌ای که لازم است به تأخیر بیفتد، مقدم داشته نشود و امور مهم کم‌اهمیت مهم جلوه داده نشود.
👤 اساساً وقتی آدم می‌خواهد اخلاقی زندگی کند، در اکثریت قریب به اتفاق موارد در زندگی‌اش بین خوب و بد مخیر نیست، یعنی بر خلاف آنچه می‌اندیشیم که آدم وقتی بر سر دو راهی قرار می‌گیرد باید کار خوب را انجام دهد و کار بد را انجام ندهد، در اکثریت قریب به اتفاق موقعیت‌هایی که در کل زندگی آدم رخ می‌دهد، آدم بین خوب و بدتر یا بد و بدتر مخیر است، نه بین خوب و بد. به ندرت پیش می‌آید که بین خوب و بد مخیر شده باشیم و معمولاً یا بین بد و بدتر گیر می‌کنیم یا بین خوب و خوب‌تر.
(مصطفی ملکیان / مجموعه مقالات)
✔️ فقه اولویات و موازنات از همین نقطه آغاز به کار می‌کند و قواعد زیر در این راستا شکل گرفته‌اند:
• دفع ضرر مقدم بر جلب منفعت است
• ضرر عمومی و فراگیر با تحمل ضرر موردی و خاص، دفع می‌شود
• ضرر شدیدتر با تحمل ضرر سبک‌تر، دفع می‌شود
یعنی وقتی بین مفاسد و مضار تعارض پیدا شود و ناگزیر از عملی نمودن یکی از آنها شویم، ضرر و مفسده‌ای را برمی‌گزینیم که ارتکابش تباهی و زیان سبک‌تری در برداشته باشد تا بدین وسیله از مفسده‌ی بزرگتر، جلوگیری شود.
قاعده این است که به حجم هر یک از آنها و اثر و گستره‌ی آنها توجه کافی شود سپس از مصلحت کوچک و کم‌بها در راستای مصلحت بزرگ و ارزشمند چشم پوشی شود یا مصلحت موقت و کوتاه مدت فدای مصلحت دائمی و دراز مدت می‌شود از طرف دیگر چنانچه تلاش در راستای دفع مفسده‌ای منجر به مفسده‌ی بزرگتر شود همان مفسده تحمل می‌شود هر چند بزرگ هم باشد.
✔️ مقصود از فقه موازنات موارد زیر است:
الف) موازنه و سنجش بین مصلحتها از نظر حجم، وسعت، عمق، تأثير، بقاء، دوام و اینکه کدامیک را معتبر و مقدم قلمداد کنیم و کدامیک را ملغی و فاقد اعتبار بدانیم.
ب) مقایسه و موازنه‌ی مفاسد و زیان‌ها با یکدیگر از تمام جهاتی که در مورد مصالح ذکر شد و اینکه در صورت ایجاد تعارض بین آنها کدامیک را معتبر دانسته و کدام را مقدم داریم و کدام را از اعتبار ساقط کنیم.
ج) موازنه‌ی بین مصالح و مفاسد، اگر بین آنها تعارض به وجود آید به‌طوری که بدانیم در کجا دفع مفسده را بر جلب منفعت مقدم بداریم و چه شرایطی می‌توان از مفسده‌ای در راستای مصلحتی صرف نظر کرد.
(آینده‌ی حرکت اسلامی و اولویت‌های آن- دکتر یوسف قرضاوی)
✍ #صدیق_قطبی
🖇 ادامه دارد...
BY مؤسسه تابشِ فرهنگ و اندیشه
Share with your friend now:
tgoop.com/tabeshnet/16503