tgoop.com/solseghalam/2250
Last Update:
✍️مسیح در اشعار حافظ
(میلاد مسیح مبارک باد)
محمدرضا اسلامی
1️⃣- نام محمد حتی یکبار هم در غزلیات حافظ نیامده است. با این وجود، بسامد واژه «مسیح» در غزلیات حافظ قابل توجه است. چرا چنین است؟ حافظ شدیدا در بکارگیری «واژه های مذهبی» امساک داشته و تا حد ممکن از واژه های دینی در دریای غزلش استفاده «نکرده» است.
دلیل این امساکِ حافظ در بکارگیری واژه های مذهبی به خشم تندِ او از زهد و تدیّن ریایی باز می گردد. حافظ در زمانه ای می زیسته که عنصر «ریا» در فضای مذهبی جامعه به شدت پررنگ بوده و بنابراین حافظ (با آن چشمان تیزبینش) تندترین انتقادها را از تدیّن ریایی داشته است. لذا
در تمام غزلیات حافظ حتی یکبار هم نام چهره های مطرح صدر اسلام نیامده است. (برخلاف مولوی که به صراحت بارها نام محمد، علی، حسین، حسن، ابراهیم و خلفا را در غزلیاتش بکار برده)
با شرح فوق، بسامد نام «مسیح» در غزلیات حافظِ کم سخن محل تامل است: بیش از پانزده بار! («مسیح» شش بار و «عیسی» نُه بار در غزلیات آمده). با اینکه حافظ اهلِ «صریح گویی» نیست اما دلیلِ این صراحت چیست؟!
2️⃣- این سوال وقتی پررنگ تر می شود که می دانیم تسلط حیرت آور حافظ به زبان عربی و قرآن باعث شده بوده که او در برخی غزلیات به شکل عجیبی عربی را با فارسی ممزوج و تخته بند کند. در برخی از غزلیاتش برشی از آیات قرآن در میانۀ بیت فارسی چنان آورده شده (رفرنس شده) که قدرت ذهن و توان صنعتگری ادبی او باعث حیرت خواننده است. مثلا در این غزل:
🌿کاروان رفت و تو در خواب و بیابان در پیش/
وه که بس بی‌خبر از غلغل چندین جرسی
🌿لَمَعُ البرق مِنَّ الطور و آنَستُ بِهِ /
فلَعلی لک آت بشهابٍ قبَس
بیایید با هم به کارگاه حافظ برویم:
او در گوشه ای نشسته و در کارگاهِ صنعتگریِ کلمه در حال سرودن غزل است.
در متن غزل به واژه «کاروان و بیابان» رسیده، و بلافاصله در بیت بعد، سوره نمل آیه ۷ «فلعلی لکَ آت بشهابٍ قبس» را هنرمندانه در متن غزل می نشاند. همان جایی از قصه که موسی در بیابانی تاریک گیر کرده و…
با وجود چنین تسلطی به عربی و به قرآن، او هیچ واژه و کلامی از اسامیِ تاریخِ صدر اسلام را در کلامش به کار نبرده است ولی به تاریخ مسیحیت و همچنین به نام پیامبر یهود (موسی) بارها و بارها ارجاع داده است. او از این تعمّد چه منظوری داشته است؟
باید گفت که حافظ توجه ویژه ای به دیگر ادیان داشته و این اعجوبه ادبیات فارسی، نمونه ای درخشان از باور به مسئله گفتگوی ادیان است. او که از اسلامِ توام با زهدِ ریایی در شیرازِ آن روز شدیدا «کلافه» بوده، ارجاعهای روشنی به پیامبرانِ ادیان دیگر دارد!
3️⃣- مروری بر مسیح در غزلیات حافظ
تعابیری همچون «هوایِ مسیح نفس»، «مسیح دم»، «انفاسِ عیسی» و... در غزلیات حافظ ساخته و استفاده شده است.
آشناترین بیت برای فارسی زبانان از غزلی است که «منتسب» به حافظ است:
🌿مژده ای دل که مسیحا نفسی می‌آید/
که ز انفاس خوشش بوی کسی می‌آید
اما نگاهی داشته باشیم به چند بیت دیگر:
🔵حافظ و پزشکان
اساسا حافظ میانه خوبی با پزشکان نداشته (زِ آستینِ طبیبان هزار خون بچِکد!) و معتقد بوده که دوای برخی دردها طبیب نیست بلکه «نفس» است!
🌿طبیبِ راه نشین دردِ عشق نشناسد/
برو به دست کن ای مرده دل مسیح دمی
(طبیب را با واژۀ تخفیفی «راه نشین(!)» به کار برده است)
📽 این غزل با صدای محمدرضا شجریان و نی محمد موسوی (اجرای تالار وحدت سال ۱۳۶۷) لینک +
🔵حافظ و دلبرِ سیه چرده!
در غزل شماره 57 رژۀ کلمات را در وصفِ دلبری خندان و شیرین به هنرمندی به تصویر کشیده است. «چشمِ میگون» ، «روی خوب» ، «کمالِ هنر» ، «عارضِ گندمگون» ، «خالِ مشکین» و... ردیفی از تعابیرِ مدهوش کننده!
و سپس بلافاصله احوال حافظانه را در دو بیتِ انتهای غزل شاهدیم. حافظ در جایی بین وصل و هجران نشسته؛ نه وصل است و نه هجران. و بنا به آن احوالش، این بیت در اواخر غزل آمده:
🌿با که این نکته توان گفت که آن سنگین دل/
کُشت ما را و دمِ «عیسیِ مریم» با اوست
و بلافاصله در بیت بعد تاکید می کند که «حافظِ از معتقدان است» و بخشایشِ «روحهای مُکرّم» با اوست. حافظی که اهلِ صریح حرف زدن نیست به صراحت می گوید:
🌿حافظ از معتقدان است گرامی دارش/
زان که بخشایشِ بس روحِ مکرم با اوست
🔵تجسمِ حافظ از مسیح!
در انتها خوب است که به رویایِ زیبایی که حافظ از وزن و جایگاهِ غزل خودش دارد(!) بپردازیم. او در یک رویای زیبا، مدعی است: عجیب نیست که زیباییِ غزلش باعث شادمانی و دست افشانی مسیحا در بهشت شود!
🌿در آسمان نه عجب گر به گفتهٔ حافظ/
سرود زُهره به رقص آورد مسیحا را
نگاه کنید به این رویای دلکش! کلمات دلاویز حافظ را زهره در آسمان می خواند؛ و مگر عجب است که آواز خواندن زهره، حضرت عیسی را به رقص، بهجت و دست افشانی درآورد؟
عجب تواضعی!
▪️▪️▪️
*[زهره ستارۀ نوازندگی است]
#بازنشر
www.tgoop.com/solseghalam
BY ارزیابی شتابزده
Share with your friend now:
tgoop.com/solseghalam/2250