tgoop.com/solseghalam/2054
Last Update:
✍️مسیح در اشعار حافظ
🖊محمدرضا اسلامی
1️⃣- بسامد واژه «مسیح» در غزلیات حافظ قابل توجه است. حافظ در زمانه ای می زیسته که عنصر «ریا» در فضای مذهبی جامعه به شدت پررنگ بوده و بنابراین حافظ (با آن چشمان تیزبینش) تندترین انتقادها را از تدیّن ریایی (زهدِ ریایی) داشته است. با این اوصاف، حافظ شدیدا در بکارگیری «واژه های مذهبی» امساک داشته و تا حد ممکن از واژه های دینی در دریای غزلش استفاده «نکرده» است.
این نکته زمانی حائز اهمیت است که می بینیم در غزلیات حافظ حتی یکبار هم نام #محمد نیامده است. یکبار هم نام چهره های مطرح صدر اسلام نیامده است. برخلاف مولوی که به صراحت بارها نام محمد، علی، #حسین و حتی #حسن را در غزلیاتش بکار برده، در غزلیات حافظ هیچ یک از این اسامی نیست.
با این وجود بسامد نام «مسیح» در غزلیات حافظ شش بار و «عیسی» نُه بار رخ داده است. حافظ اهلِ «صریح گویی» نیست اما این صراحت در بکارگیری نام مسیح محل تامل است... و چرا چنین است؟!
2️⃣- این سوال وقتی پررنگ تر می شود که می دانیم تسلط حیرت آور حافظ به زبان عربی و فارسی باعث شده بوده که او در برخی غزلیات به شکل عجیبی عربی را با فارسی ممزوج و تخته بند کند. مثلا در برخی از غزلیاتش برشی از آیات قرآن در میانۀ کلام فارسی چنان آورده شده (رفرنس شده) که قدرت ذهن و صنعتگری ادبی باعث حیرت خواننده است. مثلا در این غزل:
🌿کاروان رفت و تو در خواب و بیابان در پیش/
وه که بس بی‌خبر از غلغل چندین جرسی
🌿لَمَعُ البرق من الطور و آنَستُ بِهِ /
فلعلی لک آت بشهاب قبس
حافظ در گوشه ای نشسته و در گفتگوی با خویشتن در کارگاهِ صنعتگریِ کلمه این غزل را سروده.
در متن غزل به «کاروان» پرداخته، و بلافاصله در بیت بعد، از سوره نمل آیه ۷ «فلعلی لکَ آت بشهاب قبس» را هنرمندانه در متن غزل آورده. همان جایی از قصه که موسی در بیابانی تاریک گیر کرده و…
با وجود چنین تسلطی به عربی و به قرآن، هیچ واژه و کلامی از اسامیِ تاریخِ صدر اسلام را در کلامش به کار نبرده است ولی به تاریخِ مسیحیت و همچنین به نام پیامبر یهود (موسی) بارها و بارها ارجاع داده است. حافظ، از این تعمّد چه منظوری داشته است؟
باید گفت که حافظ نمونه ای درخشان از باور به مسئله گفتگوی ادیان است. او که از اسلامِ توام با زهدِ ریایی در شیرازِ آن روز شدیدا «کلافه» بوده، ارجاعهای روشنی به پیامبران ادیان دیگر دارد!
3️⃣- مروری بر مسیح در غزلیات حافظ
تعابیری همچون «هوایِ مسیح نفس»، «مسیح دم»، «انفاسِ عیسی» و... در غزلیات حافظ ساخته و استفاده شده است.
آشناترین بیت برای فارسی زبانان از غزلی است که «منتسب» به حافظ است:
🌿مژده ای دل که مسیحا نفسی می‌آید/
که ز انفاس خوشش بوی کسی می‌آید
اما نگاهی داشته باشیم به چند بیت دیگر:
🔵حافظ و پزشکان
آنچه که از غزلیات حافظ بر می آید اینکه او میانه خوبی با پزشکان نداشته (زِ آستینِ طبیبان هزار خون بچِکد!) و معتقد بوده که دوای برخی دردها طبیب نیست بلکه «نفس» است!
🌿طبیبِ راه نشین درد عشق نشناسد/
برو به دست کن ای مرده دل مسیح دمی
اهمیتِ کسی که نفسِ مسیحیایی داشته باشد، چیزی است که در اشعار حافظ به آن اشاره می شود. در این بیت مشاهده می شود طبیب را با واژۀ تخفیفی «راه نشین(!)» به کار برده است.
📽 این غزل را محمدرضا شجریان یکبار در یک اجرای خصوصی و یکبار هم در اجرای تالار وحدت سال ۱۳۶۷ به زیبایی تحریر کرده است (همراه با آوای نی محمد موسوی) لینک +
🔵حافظ و دلبرِ سیه چرده!
در غزل شماره 57 رژۀ کلمات را در وصفِ دلبری خندان و شیرین به هنرمندی به تصویر کشیده است. «چشمِ میگون» ، «روی خوب» ، «کمالِ هنر» ، «عارضِ گندمگون» ، «خالِ مشکین» و... ردیفی از تعابیرِ مدهوش کننده!
و سپس بلافاصله احوال حافظانه را در دو بیتِ انتهای غزل شاهدیم. حافظ در جایی بین وصل و هجران نشسته؛ نه وصل است و نه هجران. و بنا به آن احوالش، این بیت در اواخر غزل آمده:
🌿با که این نکته توان گفت که آن سنگین دل/
کُشت ما را و دمِ «عیسیِ مریم» با اوست
و بلافاصله در بیت بعد تاکید می کند که «حافظِ از معتقدان است» و بخشایشِ «روحهای مُکرّم» با اوست. حافظی که اهلِ صریح حرف زدن نیست اما این را نیز به صراحت می گوید:
🌿حافظ از معتقدان است گرامی دارش/
زان که بخشایشِ بس روحِ مکرم با اوست
🔵تجسمِ حافظ از مسیح!
در انتها، خوب است که به رویایِ زیبایی که حافظ از وزن و جایگاهِ غزل خودش دارد(!) بپردازیم. او در یک رویای زیبا، مدعی است زیباییِ غزلش باعث شادمانی و دست افشانی مسیحا در بهشت است!
🌿در آسمان نه عجب گر به گفتهٔ حافظ/
سرود زُهره به رقص آورد مسیحا را
نگاه کنید به این رویای دلکش! کلمات دلاویز حافظ را زهره در آسمان می خواند؛ و مگر عجب است که آواز خواندن زهره، حضرت عیسی را به رقص، بهجت و دست افشانی درآورد؟
عجب تواضعی!
▪️▪️▪️
*[زهره ستارۀ نوازندگی است]
www.tgoop.com/solseghalam
BY ارزیابی شتابزده
Share with your friend now:
tgoop.com/solseghalam/2054