tgoop.com/maktuob/4071
Last Update:
در متون بودایی «مکتب مهایانه»، بر بی‌پایانی «دارما» (حقایق تعالیم بودا )و جهان‌های بی‌شمار تأکید شده است. توجه داریم که جهان‌های بی‌شمار نگاه به جهان باطن و جهان معناست. هرچند جهان هستی طبیعی و مادی نیز آن‌چنان پهناور و ژرف و دمبدم در گسترش است که ما از وحشت و دهشت مات می‌مانیم. جهان‌هایی که کهکشان راه شیری مثل نقطه‌ای کوچک در آنها محو می‌شود! به گفته ابوسعید ابوالخیر:
جهان در پیش این نُه سقف مینا
چو خشخاشی بوَد بر روی دریا!
تخمین زده‌اند که در جهان، البته تا جایی که ما می‌شناسیم، حدود ۲۰۰ میلیارد کهکشان وجود دارد! تلسکوپ فضایی جیمز.وب هر روزه کهکشان جدیدی را شناسایی می‌کند. البته در سال ۲۰۱۶ بر اساس تصویر تلسکوپ فضایی هابل، از امکان وجود دوهزار میلیارد کهکشان سخن گفته شد. اگر هر کهکشانی را یک کلمه تصور کنیم، قادر به شمارش کهکشان‌ها نخواهیم بود تا چه رسد به ستارگان. تازه این جهان طبیعت است و نه جهان معنا؛ این مُلک است و نه ملکوت!
این راه را نهایت صورت کجا توان بست؟
کِش صدهزار منزل بیش است در بدایت
حافظ از صدهزار منزل سخن گفته است ما با دوهزار میلیارد کهکشان روبروئیم!
مضمون «شِوِتا شِوِ تارا» در ادبیات هندو مشخصاً در اوپانیشادها با عنوان «بی‌پایانی برهمن» بیان شده است. بی‌پایانی در بی‌پایانی است؛ اما اوپانیشادها این مضمون را صورتگری نکرده است؛ چنان که در انجیل یوحنا و نیز ادبیات بودایی شاهد صورتگری نبودیم؛ اما قرآن مجید می‌گوید:
اگر همة درختانِ زمین قلم شود،
اگر همه دریاها مرکب شود،
اگر همه دریاها هفت‌برابر شود،
نمی‌توان کلمات خداوند را شمارش کرد!
اما همچنان میل شناخت و جستجوی بی‌نهایت در بی‌نهایت، جان ما را رها نمی‌کند. اقبال لاهوری می گوید:
چه کنم که فطرت من به مُقام درنسازد
دل ناصبور دارم، چو صبا به لاله‌زاری
ز شرر ستاره جویم، ز ستاره آفتابی
سر منزلی ندارم که بمیرم از قراری
چو ز بادهٔ بهاری قدحی کشیده خیزم
غزلی دگر سرایم به هوای نوبهاری
طلبم نهایت آنکه نهایتی ندارد
به نگاه ناشکیبی، به دل امیدواری
ما بی‌قراریم! این قرار با دم زدن در بی‌نهایت در بی‌نهایت، یعنی با خداوند و در خداوند و در کلمات او میسر می‌شود؛ کلمات هستی، کلمات قرآن مجید، کلمه روح انسان، با هیچ دریایی از مرکب و جنگل‌هایی که قلم شده باشد، نمی‌توانیم این کلمات را بشناسیم! ضمن اینکه تمام هستی یک کلمه است؛ «کُن وجودیه» است. تمام قرآن یک کلمه و یک آیه است. مسیح یک کلمه است و علی(ع) «نقطة بای بسم الله» است.۲ حضرت محمد مصطفی(ص) به قول شبستری در گلشن راز، یک کلمه است؛ کلمه احمد است که احَد در میم او ظاهر شده است: «احد در میم احمد گشت پیدا».
گویی همة هستی را می‌توان در کلمه‌ای یا در حرف و نقطه‌ای گنجاند و اگر همة دریاها مرکب شود و همه درختان قلم، نمی‌توان همان یک کلمه یا یک حرف و حتی یک نقطه را نوشت! این همان پریشانی و سرگردانی و دهشت و یا اضطراب و بی‌قراری وجودی است که دچارش هستیم. انسان زمانمند و مکانمند می‌خواهد جا و معنای خود را از ازل تا ابد پیدا کند. قطره‌ای که می‌خواهد هفت‌دریا را بیاشامد؛ «چه‌هاست در سر این قطرة محال اندیش!» می‌بیند خود کلمه‌ای است در جستجوی معنا. بستر دریایی است که می‌خواهد باران‌های جهان بر روحش ببارد. شعله‌ها جانش را برافروزد تا بتواند معنای هستی خود را بیابد و بشناسد. می‌بیند در ساحل دریایی قدم می‌زند که هر موج بلکه هر قطره، کلمه و آیه و شعله است.
این شرح بی‌نهایت کز زلف یار گفتند
حرفی‌ست از هزاران کاندر عبارت آمد
صورتگری قرآن به ما می‌گوید که کلمات خداوند در عبارت نمی‌گنجد.
زمخشری در تفسیر آیه ۱۰۹ سوره کهف به این نکته توجه می‌کند که واژه «البحر» در آیه اسم جنس است: «المراد بالبحر، الجنس»؛ در این صورت مراد دریاهای شناخته‌شدة روزگار ما یا روزگاران پیشین نیست. هر چه دریاست تا دریا دریاست، اگر هفت‌برابر هم شود، برای نوشتن و شمارش کلمات پروردگار بسنده نیست!
امام فخر رازی و پس از او بیضاوی در تفسیر خود به این نکته بسیار لطیف توجه داشته‌اند: دریا حتی به صورتی که به عنوان اسم جنس به کار رفته است، محدود و کرانمند است؛ اما کلمات خداوند نامحدودند. بدیهی است که ظرف محدود و کرانمند هرچند مانند دریا عظیم باشد، نمی‌تواند امر نامحدود را در خویش بپذیرد. گر بریزی بحر را در کوزه‌ای!
طبرسی در مجمع‌البیان به معنای کلمات توجه کرده است. مصداق روشن کلمات را قرآن مجید تفسیر کرده است. پیامبر(ص) این تعبیر را دارند که: «انَّ القُرآن لا یَنقَضی عَجائِبُه: شگفتی‌های قرآن تمام نمی‌شود.» امام علی(ع) نیز با استفاده از تمثیل دریا، در خطبه ۱۹۸ نهج‌البلاغه می‌گویند که قرآن مجید «بَحراً لا یُدرَکُ قَعرَه»: دریایی است که ژرفایش دیده و شناخته نمی‌شود.
ادامه دارد
پی نوشت:
۱. بحارالانوار، ج۹۱، ص۲۹۱
۲. تفسیر القرآن الکریم، السید مصطفی الخمینی، ج۱، ص١٦١ (مکتبۀ الشیعه)
BY مكتوب
Share with your friend now:
tgoop.com/maktuob/4071