مكتوب

تمثیل سراب در ادبیات هندوئیسم به‌ویژه در «اوپانیشادها» مطرح شده است. سراب در واقع نماد «مایا» یا توهم کیهانی است. انسان‌هایی که با توهم زندگی می‌کنند، شبیه آنانی هستند که در جستجوی آب، به سوی سراب می‌روند. در اوپانیشادها از مایا به عنوان سبک زندگی برخی انسان‌ها سخن گفته شده است. مایا نسبتی با جهانی که فانی است، پیدا می‌کند. جهان فانی، سطحی و محدود است؛ اما جهان واقعی و حقیقی ( جهان برهمن)، همان حقیقت مطلق است. برهمن در واقع نشانه و نماد چنان حقیقتی است. انسان عمرش را در کشاکش بین مایا و برهمن می‌گذراند. 
در «بریهدرانیاکا» در اوپانیشادها، انسان‌ها تحت تأثیر مایا گرفتار می‌شوند. مانند کسی که سراب را آب می‌پندارد. برای دلبستگی‌های مادی‌اش معنا می‌تراشد. توجه ندارد که دلبستگی‌های مادی در جهان فانی نمی‌تواند پایدار و حقیقی باشد. مایا چنان‌که در فهرست واژگان سرّ اکبر (ترجمه اوپانیشادها) تفسیر شده، همان «نمود بی‌بود» است.۲ تفسیر بسیار لطیف حیرت‌آفرینی است! سراب نمود ِبودِ آب است. بودِ حقیقی به روایت اوپانیشادها، همان نور توحید است، نور برهمن است: «همان روشنی حق است و آن روشنی که اندرون دل است.»۳
در کتاب مقدس، در کتاب اشعیای نبی اشاره به سراب شده است؛ منتها نه به عنوان تمثیل، بلکه نشانه‌ای است از آینده روشن و امیدوارکننده؛ آینده‌ای که در آن «سراب به برکه تبدیل می‌شود» (کتاب اشعیا، باب ۳۵، آیه ۷). این مفهوم یا مضمون در تمثیل‌های دیگری در قرآن مجید مطرح شده است. تمثیل خانه عنکبوت و توده خاکستر که دچار طوفان سهمگین می‌شود. هر سه تمثیل برای بیهودگی و تباهی عملی که جهت و بنیاد الهی ندارد مطرح شده است:
یکم) خانه عنکبوت
«مَثَلُ الذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللهِ أولِیاءَ کَمَثَلِ العَنکَبوتِ اتَّخَذَت بَیتاً: داستان کسانی که غیر از خدا دوستانی اختیار کرده‌اند، همچون عنکبوت است که [با آب دهانش] خانه‌ای برای خویش ساخته است.  و إِنَّ أوهَنَ البُیُوتِ لَبَیتُ العَنکَبُوتِ لَو کانوا یَعلَمون:  و در حقیقت اگر می‌دانستند، سست‌ترین خانه‌ها، همان خانه عنکبوت است» (العنکبوت، ٤١).
این مفهوم و تصویر در کتاب ایوب نیز بیان شده است: «همچنین است راه تمام فراموش‌کنندگان خدا، و امید ریاکار ضایع می‌شود. که امید او منقطع می‌شد. و پناهش خانه عنکبوت است. بر خانه خود تکیه می‌کند و نمی‌ایستد. و به آن متمسک می‌شود، ولیکن قائم نمی‌ماند» (کتاب ایوب، باب هشتم، آیات ۱۳ ـ ۱۶).
دوم) توده خاکستر و طوفان سخت
«مَّثَلُ الذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِم أعمالُهُم کَرَمادٍ اشتَدَّت بِهِ الرِّیحُ فِی یَومٍ عاصِفٍ لا یَقدِرُونَ مِمّا کَسَبُوا عَلَی شَیءٍ: مَثل کسانی که به پروردگار خود کافر شدند، کردارهایشان به خاکستری می‌ماند که بادی تند در روزی طوفانی بر آن بوزد: از آنچه به دست آورده‌اند، هیچ [بهره‌ای‌] نمی‌توانند بُرد.ذٰلِکَ هُوَ الضَّلالُ البَعِید : این است همان گمراهی دور و دراز» (ابراهیم، ١٨).
در انجیل متی تمثیلی وجود دارد که با تصویر قرآن مجید درباره اعمالی که همانند توده خاکستر بر باد می‌رود، شبیه است. مسیح علیه السلام از خانه‌ای سخن می‌گوید که بر شن لغزنده و روان بنا شده است: «هر که این سخنان مرا بشنود و آنها را به کار آورَد، او را به مردی دانا تشبیه می‌کنم که خانه خود را بر سنگ بنا کرد. و باران باریده، سیلاب‌ها روان گردید و بادها وزیده، بدان خانه زورآور شد و خراب نگردید؛ زیرا که بر سنگ بنا شده بود. و هر که این سخنان مرا شنیده، بدان عمل نکرد، به مردی نادان ماند که خانه خود را بر ریگ بنا نهاد. و باران باریده، سیلاب‌ها جاری شد و بادها وزیده، بدان خانه زور آورد و خراب گردید و خرابی آن عظیم بود» (انجیل متّی، باب ۸، آیات ۲۴ ـ ۲۷). تمثیل سراب در قرآن مجید، مشابهی در کتاب مقدس ندارد.
با تأمل و تدبر در آیات سه‌گانه مفهوم مشترک و مشابه را در هر سه تمثیل «سراب»، «خانه عنکبوت» و «توده خاکستر در طوفان» مشاهده می‌کنیم. سخن بر سر اندیشه و خیال و رفتار انسانی است. اگر اندیشه او رنگ الهی داشته باشد و از روشنای نور خداوند بهره‌مند شود، عملش به سرانجام و نتیجه می‌رسد. چون عمل او وجهه الهی دارد، باقی می‌ماند. مثل کسی که وجودش روشنایی گرفته است. خود مثل چشمه نور جاری است. خانه‌اش را در مکانی مرتفع و بر سنگ ساخته است. طوفان‌ها و سیلاب‌ها خانه او را ویران نمی‌کند؛ اما اگر روشنایی الهی در زندگی و اندیشه و رفتار او نباشد، دچار سیلاب و سراب و خانه عنکبوتی است که با تندبادی ویران می‌شود.
ادامه دارد
پی‌نوشت‌ها:
۱. وسائل الشیعه، ج۲۷، ص۱۶۶؛ بحار الأنوار، ج۱، ص۲۰۸
۲. سرّ اکبر اوپانیشادها، ترجمه محمد داراشکوه فرزند شاه‌جهان، با مقدمه و تعلیقات دکتر تاراچند و دکتر جلالی نائینی، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۹۰، ج۱، ص هفت
۳. همان، ج۱، ص۹۰

❤7

www.tgoop.com/maktuob/3988

1.37K viewsAug 8 at 21:08

تمثیل سراب در ادبیات هندوئیسم به‌ویژه در «اوپانیشادها» مطرح شده است. سراب در واقع نماد «مایا» یا توهم کیهانی است. انسان‌هایی که با توهم زندگی می‌کنند، شبیه آنانی هستند که در جستجوی آب، به سوی سراب می‌روند. در اوپانیشادها از مایا به عنوان سبک زندگی برخی انسان‌ها سخن گفته شده است. مایا نسبتی با جهانی که فانی است، پیدا می‌کند. جهان فانی، سطحی و محدود است؛ اما جهان واقعی و حقیقی ( جهان برهمن)، همان حقیقت مطلق است. برهمن در واقع نشانه و نماد چنان حقیقتی است. انسان عمرش را در کشاکش بین مایا و برهمن می‌گذراند. 
در «بریهدرانیاکا» در اوپانیشادها، انسان‌ها تحت تأثیر مایا گرفتار می‌شوند. مانند کسی که سراب را آب می‌پندارد. برای دلبستگی‌های مادی‌اش معنا می‌تراشد. توجه ندارد که دلبستگی‌های مادی در جهان فانی نمی‌تواند پایدار و حقیقی باشد. مایا چنان‌که در فهرست واژگان سرّ اکبر (ترجمه اوپانیشادها) تفسیر شده، همان «نمود بی‌بود» است.۲ تفسیر بسیار لطیف حیرت‌آفرینی است! سراب نمود ِبودِ آب است. بودِ حقیقی به روایت اوپانیشادها، همان نور توحید است، نور برهمن است: «همان روشنی حق است و آن روشنی که اندرون دل است.»۳
در کتاب مقدس، در کتاب اشعیای نبی اشاره به سراب شده است؛ منتها نه به عنوان تمثیل، بلکه نشانه‌ای است از آینده روشن و امیدوارکننده؛ آینده‌ای که در آن «سراب به برکه تبدیل می‌شود» (کتاب اشعیا، باب ۳۵، آیه ۷). این مفهوم یا مضمون در تمثیل‌های دیگری در قرآن مجید مطرح شده است. تمثیل خانه عنکبوت و توده خاکستر که دچار طوفان سهمگین می‌شود. هر سه تمثیل برای بیهودگی و تباهی عملی که جهت و بنیاد الهی ندارد مطرح شده است:
یکم) خانه عنکبوت
«مَثَلُ الذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللهِ أولِیاءَ کَمَثَلِ العَنکَبوتِ اتَّخَذَت بَیتاً: داستان کسانی که غیر از خدا دوستانی اختیار کرده‌اند، همچون عنکبوت است که [با آب دهانش] خانه‌ای برای خویش ساخته است.  و إِنَّ أوهَنَ البُیُوتِ لَبَیتُ العَنکَبُوتِ لَو کانوا یَعلَمون:  و در حقیقت اگر می‌دانستند، سست‌ترین خانه‌ها، همان خانه عنکبوت است» (العنکبوت، ٤١).
این مفهوم و تصویر در کتاب ایوب نیز بیان شده است: «همچنین است راه تمام فراموش‌کنندگان خدا، و امید ریاکار ضایع می‌شود. که امید او منقطع می‌شد. و پناهش خانه عنکبوت است. بر خانه خود تکیه می‌کند و نمی‌ایستد. و به آن متمسک می‌شود، ولیکن قائم نمی‌ماند» (کتاب ایوب، باب هشتم، آیات ۱۳ ـ ۱۶).
دوم) توده خاکستر و طوفان سخت
«مَّثَلُ الذِینَ کَفَرُوا بِرَبِّهِم أعمالُهُم کَرَمادٍ اشتَدَّت بِهِ الرِّیحُ فِی یَومٍ عاصِفٍ لا یَقدِرُونَ مِمّا کَسَبُوا عَلَی شَیءٍ: مَثل کسانی که به پروردگار خود کافر شدند، کردارهایشان به خاکستری می‌ماند که بادی تند در روزی طوفانی بر آن بوزد: از آنچه به دست آورده‌اند، هیچ [بهره‌ای‌] نمی‌توانند بُرد.ذٰلِکَ هُوَ الضَّلالُ البَعِید : این است همان گمراهی دور و دراز» (ابراهیم، ١٨).
در انجیل متی تمثیلی وجود دارد که با تصویر قرآن مجید درباره اعمالی که همانند توده خاکستر بر باد می‌رود، شبیه است. مسیح علیه السلام از خانه‌ای سخن می‌گوید که بر شن لغزنده و روان بنا شده است: «هر که این سخنان مرا بشنود و آنها را به کار آورَد، او را به مردی دانا تشبیه می‌کنم که خانه خود را بر سنگ بنا کرد. و باران باریده، سیلاب‌ها روان گردید و بادها وزیده، بدان خانه زورآور شد و خراب نگردید؛ زیرا که بر سنگ بنا شده بود. و هر که این سخنان مرا شنیده، بدان عمل نکرد، به مردی نادان ماند که خانه خود را بر ریگ بنا نهاد. و باران باریده، سیلاب‌ها جاری شد و بادها وزیده، بدان خانه زور آورد و خراب گردید و خرابی آن عظیم بود» (انجیل متّی، باب ۸، آیات ۲۴ ـ ۲۷). تمثیل سراب در قرآن مجید، مشابهی در کتاب مقدس ندارد.
با تأمل و تدبر در آیات سه‌گانه مفهوم مشترک و مشابه را در هر سه تمثیل «سراب»، «خانه عنکبوت» و «توده خاکستر در طوفان» مشاهده می‌کنیم. سخن بر سر اندیشه و خیال و رفتار انسانی است. اگر اندیشه او رنگ الهی داشته باشد و از روشنای نور خداوند بهره‌مند شود، عملش به سرانجام و نتیجه می‌رسد. چون عمل او وجهه الهی دارد، باقی می‌ماند. مثل کسی که وجودش روشنایی گرفته است. خود مثل چشمه نور جاری است. خانه‌اش را در مکانی مرتفع و بر سنگ ساخته است. طوفان‌ها و سیلاب‌ها خانه او را ویران نمی‌کند؛ اما اگر روشنایی الهی در زندگی و اندیشه و رفتار او نباشد، دچار سیلاب و سراب و خانه عنکبوتی است که با تندبادی ویران می‌شود.
ادامه دارد
پی‌نوشت‌ها:
۱. وسائل الشیعه، ج۲۷، ص۱۶۶؛ بحار الأنوار، ج۱، ص۲۰۸
۲. سرّ اکبر اوپانیشادها، ترجمه محمد داراشکوه فرزند شاه‌جهان، با مقدمه و تعلیقات دکتر تاراچند و دکتر جلالی نائینی، تهران، انتشارات علمی، ۱۳۹۰، ج۱، ص هفت
۳. همان، ج۱، ص۹۰

BY مكتوب