tgoop.com/maktuob/3887
Last Update:
میناگری های قرآنی
(۵۱)
مقدمه پانزدهم
صورتگری قرآن مجید
(۶)
سیدعطاء الله مهاجرانی
چهارم: تصویر نور و ظلمات
بدون تردید زیباترین و خلاقانه ترین صورتگری نور و ظلمات در قرآن مجید دیده می شود. تا جایی که جستجو کرده ام در کتاب دیگری، کتاب های مقدس ادیان الهی و یا آئین های معنوی و نیز در رمان ها و نمایشنامه ها و تابلوهای نقاشی ، نه می توانیم چنین تصویری از نور ببینیم چنانکه در آیه نور صورتگری شده است و نه تابلویی از ظلمات چنانکه در آیه ظلمات در همان سوره نور مشاهده می کنیم. تا به امروز درخشانترین تفسیر آیه نور از صدرالمتالّهین شیرازی افتخار اندیشه الهی و فرهنگ ایران و اسلام است. چرا چنین باوری دارم؟
۱- دو واژه نور و ظلمات در قرآن مجید با هندسه و معماری شگفت انگیزی به کار رفته است. «نور» همیشه در قرآن به شکل مفرد استفاده شده است. ما در قرآن مجید مطلقا واژه «انوار» نداریم. «ظلمات» همواره در قرآن به شکل جمع به کار رفته است. ما مطلقا در قرآن مجید واژه «ظلمت» نمی یابیم. یعنی تشتت و پراکندگی در تاریکی هاست و یگانگی و وحدت در نور! در موارد متعددی این دو واژه مفرد و جمع در کنار یگدیگر به کار رفته است. مانند آیت الکرسی و یا سوره ابراهیم آیه یکم. می توانیم به عنوان نمونه همین واژگان را در کتاب مقدس، عهد عتیق و عهد جدید و یا در دیوان های کلاسیک شعر به ویژه در زبان عربی با هم بسنجیم. این ظرافت و میناگری در چگونگی استفاده از واژگان نور و ظلمات ویژه قرآن مجید است. به دلایل بسیار از جمله همین دلیل قرآن چنان که برخی ادعا کرده اند، نمی تواند خوابنامه باشد. مثل اینکه بگوییم محراب مسجد شیخ لطف الله اصفهان را استاد رضای بنای اصفهانی در خواب ساخته است و یا حافظ شیرازی غزل های عرشی خود را در خواب سروده است. به نظرم مناسب است نگاهی به باب نخست سفر پیدایش درکتاب مقدس از همین زاویه استفاده از واژگان نور و ظلمت و یا انوار و ظلمات داشته باشیم. در باب نخست آیات ۳ و ۴ و ۵ واژه نور و در آیات ۱۴ و ۱۵ و ۱۶ واژه انوار استفاده شده است. مترجمان فارسی کتاب مقدس از واژه « نیّرها» به جای انوار استفاده کرده اند. در ترجمه انگلیسی سنت جیمز از هر دو واژه light و lights استفاده شده است. در متن اصلی به زبان عبری نیز از در آیاتی که اشاره کردم، از هر دو واژه مفرد אוֹר و جمع מְאֹרֹת استفاده شده است.
در کتاب مقدس تقریبا در اکثر موارد واژه ظلمت به شکل مفرد استفاده شده است. در دو مورد که تاکید بر ظلمت بوده است، در برخی ترجمه ها از شکل جمع استفاده شده است. مانند کتاب ارمیا نبی باب ۲۳ آیه ۱۲
همه ما حافظ را در انتخاب واژه های مانند برلیان تراش خورده و صیقل زده آیتی از ذوق و معجزه زبان می شناسیم. در غزلیات حافظ واژگان ظلمات و ظلمت و نور و انوار استفاده شده است. در واقع او هیچ گونه مرزبندی در کاربرد این واژگان مثل تمایزی که درقرآن مجید دیده می شود،ندارد. به این بیت ها دقت کنید!
دوش وقت سحر از غصه نجاتم دادند
واندر آن «ظلمت» شب آب حیاتم دادند
(غزل ۱۸۳)
قطع این مرحله بی همرهی خضر مکن
«ظلمات» است بترس از خطر گمراهی
(غزل۴۸۸)
بعد از این « نور» به آفاق دهیم از دل خویش
که به خورشید رسیدیم و غبار آخر شد
(غزل ۱۶۶)
بر اهرمن نتابد «انوار» اسم اعظم
ملک آن توست و خاتم فرمای هر چه خواهی
(غزل ۴۸۹)
سعدی سلطان سخن نیز در به کار گیری این واژگان تمایز قرآنی قائل نشده است.
پرتو «نور» روی تو هر نفسی به هر کسی
می رسد و نمی رسد نوبت اتصال من
( غزل ۴۷۱)
الحمدلله الذی خلق الوجود من العدم
فبدت علی صفحاته «انوارُ» اسرار القدم
( مجالس پنجگانه ، مجلس اول)
به کسی نگر که « ظلمت » بزداید از وجودت
نه کسی نعوذ بالله که در او صفا نباشد
( غزل ۱۹۷)
گویی همه عالم « ظلمات» است و تو نوری
خلقی به تو مشتاق و جهانی به تو روشن
( غزل ۵۷۴)
ابن عربي در قصيده اي هر دو واژه نور و انوار را به کار برده است:
ونَوَّر الجِسمِ بِالأرواحِ فانْتَشَرت
«أنوارُ»ه كانْتشارِ «النُور» في الفَلَق
سهروري:
لِأَنوارِ نورِ اللَه في القَلب أَنوارُ
وَللسرّ في سرّ المُحبّين أَسرار
با جستجو در دیوان های شعر عربی از جمله دیوان متنبی که در انتخاب واژگان البته با تقدمی که دارد؛ شبیه حافظ است. به روشنی می توان به این استنتاج رسید که هیچ شاعری چنان تمایزی که شیوه قرآن مجید است، ندارند و یا رعایت نکرده اند. گویی در قرآن مجید واژگان با یک جهت گیری نهانی و معماری که در نگاه نخست به چشم نمی آید؛ سامان داده شده است.
BY مكتوب
Share with your friend now:
tgoop.com/maktuob/3887