tgoop.com/maktuob/3875
Last Update:
ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُم مِّن بَعْدِ ذَٰلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاءُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ ﴿البقرة: ٧٤﴾وإن منها لما يهبط من خشية الله (البقرة:۷۴)
«سپس دلهای شما بعد از این [واقعه] سخت گردید، همانند سنگ، یا سخت تر از آن، چرا که از برخی سنگها، جوی هایی بیرون می زند، و پاره‌ای از آنها می شکافد و آب از آن خارج می شود، و برخی از آنها از بیم خدا فرو می‌ریزد، و خدا از آنچه می‌کنید غافل نیست.»
در این تمثیل یا تصویر دل های انسانها از سنگ سخت تر شده است. دل سنگ می شکافد و از درون آن چشمه می جوشد و آب جاری می شود. اما از این دل های سخت و سنگواره !؟ سنگدل همان دلی است که « سنگین!» و سنگ شده است. چنان که حافظ سرود:
با دلِ سنگینت آیا هیچ درگیرد شبی
آهِ آتشناک و سوزِ سینهٔ شبگیرِ ما؟
تیرِ آهِ ما ز گردون بگذرد حافظ خموش
رحم کن بر جانِ خود پرهیز کن از تیرِ ما
( حافظ، غزل شماره ۱۰)
اشک نشانه ای است که دل انسان از سنگ نیست. چشمان خشک و سرد نیز نشانه دل سنگین و نفوذ ناپذیرست. آیه در حقیقت همان تقابل آیات اواخر سوره حشر را تفسیر می کند. کوه در برابر آیات فرو می ریزد و دل هایی که تکان نمی خورد.
دل همچو سنگت ای دوست به آبِ چشم سعدی
عجب است اگر نگردد که بگردد آسیابی!
( سعدی، غزل شماره ۵۱۹)
آب، سنگ صخره مانند آسیاب را می گرداند. اما دل سنگین از جای نمی جنبد.
۴- به جای تقابل در تصویر سازی دیگری که البته از جمله شگفت انگیزترین صورتگری های قرآن مجید است و نمی توان برای آن مشابهی یافت. کنار هم قرار گرفتن «سنگ» و «انسانی» است که سرشتی همانند سنگ یافته است. اینک! سنگ و انسان هر دو همراه و همانند و در کنار هم هیمه دوزخند.
فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا وَلَن تَفْعَلُوا فَاتَّقُوا النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ (البقرة: ٢٤)
«پس اگر نکردید -و هرگز نمی‌توانید کرد- از آن آتشی که سوختش مردمان و سنگها هستند، و برای کافران آماده شده، بپرهیزید. »
وقود در ترجمه عین القضاة در رساله لوایح، شماره ۶۰ « آتش افروز» ترجمه کرده است. زیباست!
این تصویر سازی غریب از جهت غرابت شبیه درخت زقوم است که در میان لهیب شعله ها در کانون جهنم می روید. انسان سنگ آتش افروز آتش جهنم شده است! واقعیت این است که خیال نمی تواند به نه تنها به اوج بلکه به دامنه های چنین تصویر سازی شگفتی راه یابد. چنان که ابن یمین هم به این نکته اشاره کرده است:
.
به آتشی که بود سنگ و آدمیش وقود
بیان عقل بوصف کمال او نرسد
( قصیده شماره ۵۱)
بدیهی است که دامنه گسترش خیال بسی فراتر از عقل است. این تصویرها همان «صورتگری مرکب» است. تکه های موزآئیک که کنار هم قرار می گیرد و نقشی ممتاز می سازد. در عین اینکه هر آیه خود نقشی مستقل است. شبیه غزل های عرشی حافظ. هر بیت ضمن اینکه استقلال دارد؛ اما در یک هارمونی و نظم در مضمون کلی و سیاق غزل قرار می گیرد. این نسبت حلقوی و خوشه ای است. هر بیت می تواند جای خود را به بیتی دیگر بدهد، تا ما از پنجره متفاوت به سیمای غزل نگاه کنیم.
۵- این منظومه متلاشی شدن و فروپاشی کوه بر اثر جلوه کلمات الهی در آستانه قیامت صورتگری دیگری دارد. جهان دیگر می شود و کوه همانند پشم حلاجی شده است!
وَتَكُونُ الْجِبَالُ كَالْعِهْنِ الْمَنفُوشِ ( القارعة، ٥)
و کوه ها همانند پشم رنگین حلاجی شده است.
پشمی که حلاجی می شود. یا زده می شود. به اصطلاح پر و پوش می شود. نرم و سبک. با نسیمی می لرزد و با تند بادی به هر سو پراکنده می شود. کوه چنین می شود! خداوند راز قیامت را در گوش کوه خوانده است. چرا گوش ما در برابر این رازخوانی ها کر و زبانمان گنگ و چشمانمان بسته است!؟ این منظومه صورتگری با جلوه های پنجگانه شگفت انگیز ماورای خیال ما را به ناکجا می برد.
نشانه هایی از چنین تصویر گری البته فقط در حد نشانه و گر نه چنین منظومه صورتگری مرکب خیال انگیزی که در قرآن پرداخته شده است. نمونه ای ندارد. نشانه هایی از این صورتگری را اشاره گونه و نه منظومه وار، در کتاب مقدس، در مزامیر و حبقوق نبی و انجیل متی می توان دید:
الف: مزمور ۱۱۴ آیات ۴ تا ۶ :
کوه ها مثل قوچ ها به جستن در آمدند و تلّ ها مثل بزهای گله
… ای کوه ها که مثل قوچ ها به جستن در آمدید* و ای تلّ ها که مثل بزهای گله * ای زمین از حضور خداوند متزلزل شو.
ب: حبقوق. باب ۳: ۶
او نظر افکند و امت ها را پراکنده ساخت و کوه های ازلی جستند و تل های ابدی خم شدند
ج: متی ۲۱: ۲۱
عیسای مسیح خطاب به حواریون خود:
« اگر مؤمن باشید، هر گاه بدین کوه می گفتید منتقل شده به دریا افکنده شو، چنین می شد.»
BY مكتوب
Share with your friend now:
tgoop.com/maktuob/3875