مكتوب

میناگری های قرآنی
(۴۹)
مقدمه پانزدهم
صورتگری قرآن مجید
(۴)
سیدعطاء الله مهاجرانی
ادبیات رؤیا پردازانه

یکی از شگفت انگیزترین صورتگری ها و یا تصویر سازی های قرآن مجید، تشبیه یا تمثیل و یا بهره گیری از استعاره و کنایه نسبت به پدیده هایی است که برای ما کاملاً ناشناخته ست. چنان پدیده ای را ندیده و از آن هیچگونه تصوّر و یا تصویری نداریم.
یکی از مهمترین ویژگی های تصویر سازی گابریل گارسیا مارکز در رمان ها و داستان های کوتاهش همین رویه است. به پدیده ای اشاره می کند و یا در وصف و تشبیه از آن بهره می گیرد که ما اصلا از آن پدیده ها تصوری نداریم. مانند ابتدای رمان صد سال تنهایی، هنگامی که رودخانه ای در دهکده خیالی ماکوندو را وصف می کند. نوشته است:
«آب رودخانه زلال بود و از روی سنگ های سفید و بزرگی شبیه به تخم جانوران ما قبل تاریخ می گذشت.» (۱) ما از «رودخانه« و «آب زلال» و «سنگ های سفید و بزرگ » تصور روشنی داریم. اما نمی دانیم تخم جانوران ما قبل تاریخ چگونه بوده است!؟ از این رو هر خواننده ای متناسب با پرواز خیال خود برای « مُشبَّه به» و « وَجهِ شبه» تصویر سازی می کند. اگر از همین زاویه تشبیهات گارسیا مارکز را شناسایی کنیم. همیشه گونه ای غرابت و آشنایی زدایی در تشبیهات او دیده می شود. مانند « بوی جانور خام!» و « بوی گُل مرده!» (۲) کدام جانور؟ جانور خام یعنی جانور مرده؟ نیمه جان؟ جنین جانور؟ گل مرده؟ کدام گل؟ در چه مرحله ای؟ با زنجیره ای از پرسش های پی در پی رویارو می شویم.
آیات مربوط به قیامت و وصف جهنم و بهشت، آیات مربوط به معجزات پیامبران مانند طوفان نوح و ابراهیم در آتش و تبدیل رود نیل به خون و شکافتن نیل و زنده شدن مردگان با دم سخت گرم زندگی ساز مسیحایی و تکه تکه شدن و انفجار کوه در صورت اصابت وحی به آن و … در قرآن مجید سرشار از این گونه تشبیهات و تمثیلات و استعاره ها و قصه هاست. قرآن مجید اگر فقط از همین زاویه بررسی شود کتابی منحصر به فرد است.
این شیوه ادبیات را لیلاند ریکند در کتاب: « چگونه کتاب مقدس را به عنوان ادبیات بخوانیم؟» ادبیات رؤیایی یا خیال پردازانه نامیده است. (۳)
ادبیات رؤیایی در برابر ادبیات واقعگرایانه است. ما با ادبیات رؤیا پردازانه جهان غریبی را تجربه می کنیم. اگر واژه تجربه دقیق نباشد؛ می توانیم بگوییم با جهان غریبی آشنا می شویم که پیش از آن شناختی و تجربه ای از چنان جهانی نداشته ایم. مثل همین تقسیم بندی یا تقابلی که در زمان ما با مطرح شدن «رئالیسم جادویی» به ویژه در آثار گابریل گارسیا مارکز در برابر ادبیات واقعگرایانه مطرح شده است. البته در ادبیات خیال پردازانه یا جادویی گارسیا مارکز گاه مرز بسیار شکننده ای بین رؤیا و واقعیت وجود دارد. چنان که ایشان در گفتگوی طولانی پر نکته ای که در باره سبک ادبی خود با پلینو مندوزا داشته است؛ به همین نکته اشاره می کند. می گوید برخی از رخدادهایی که در کتاب های من خیالپردازانه تلقی می شود. در زندگی ما در آمریکای لاتین واقعگرایانه است. طوفان مهیبی سیرکی را از جا می کند و با خود می برد. بعدا ماهیگیران در تورهای ماهیگیری خود اجساد شیر و پلنگ صید می کنند. به سیلابی مثال می زند که وقتی فرا می رسد اجساد زرافه همراه خود می آورد! این واقعیت ها با واقعیت قیمت سیب زمینی و تخم مرغ در بازار روز متفاوت است!(۴) چنان که پیش از این اگر به ما گفته می شد که عقاب می تواند از آسمان فرود بیاید و پلنگی یا ببری و یا حتی شیرنری را با همه یال و کوپالش در چنگال نیرومند خویش مثل قلابی پولادین شکار کند و به آسمان ببرد! نمی توانستیم از چنین پدیده ای تصوری داشته باشیم. اکنون چنین صحنه هایی را شاهدیم. یا تمساحی که ناگاه در ساحل رودخانه ای از آب سر بیرون می آورد و گاوی یا گوزنی یا پلنگی را که دارد در ساحل رودخانه آب می نوشد؛ به سرعت آذرخش شکار می کند و به زیر آب می کشاند و می برد و می بلعد! گویی از ماورای زمان تمساح سر می زند. ما با دو زمان متفاوت رویارو هستیم. زمانی که گوزن یا پلنگ دارد به آرامی آب می نوشد و زمانی که تمساح سر می رسد و در آنی گوزن یا پلنگ را می بلعد. زمان اول رئالیسم واقعی است و زمان دوم رئالیسم رؤیا پردازانه که البته رنگ واقعیت می گیرد. در بخش سبک قصه گویی قرآن مجید به این موضوع با تفصیل بیشتری می پردازم ، انشاء الله.
قران مجید در واقع سبک ویژه «صورتگری مرکب» دارد. این سبک بسی فراتر از «تعبیر مصور» است که سید قطب به کار برده است. در واقع در سبک قرآنی شاهد آمیزه ای از تشبیه و تمثیل و استعاره و کنایه و قصه هستیم که به تعبیر عبدالقاهر گرگانی در همامیختگی و هارمونی و نظم همانند پارچه زربفتی بافته شده است. نمی توان شبیه این سبک را در کتاب های دیگری از جمله کتاب مقدس و اوستا و اوپانیشادها و یا مهابهاراتا یافت.

شجره زقّوم:

👍12😁1

www.tgoop.com/maktuob/3857

1.45K viewsMay 24 at 19:56

میناگری های قرآنی
(۴۹)
مقدمه پانزدهم
صورتگری قرآن مجید
(۴)
سیدعطاء الله مهاجرانی
ادبیات رؤیا پردازانه

یکی از شگفت انگیزترین صورتگری ها و یا تصویر سازی های قرآن مجید، تشبیه یا تمثیل و یا بهره گیری از استعاره و کنایه نسبت به پدیده هایی است که برای ما کاملاً ناشناخته ست. چنان پدیده ای را ندیده و از آن هیچگونه تصوّر و یا تصویری نداریم.
یکی از مهمترین ویژگی های تصویر سازی گابریل گارسیا مارکز در رمان ها و داستان های کوتاهش همین رویه است. به پدیده ای اشاره می کند و یا در وصف و تشبیه از آن بهره می گیرد که ما اصلا از آن پدیده ها تصوری نداریم. مانند ابتدای رمان صد سال تنهایی، هنگامی که رودخانه ای در دهکده خیالی ماکوندو را وصف می کند. نوشته است:
«آب رودخانه زلال بود و از روی سنگ های سفید و بزرگی شبیه به تخم جانوران ما قبل تاریخ می گذشت.» (۱) ما از «رودخانه« و «آب زلال» و «سنگ های سفید و بزرگ » تصور روشنی داریم. اما نمی دانیم تخم جانوران ما قبل تاریخ چگونه بوده است!؟ از این رو هر خواننده ای متناسب با پرواز خیال خود برای « مُشبَّه به» و « وَجهِ شبه» تصویر سازی می کند. اگر از همین زاویه تشبیهات گارسیا مارکز را شناسایی کنیم. همیشه گونه ای غرابت و آشنایی زدایی در تشبیهات او دیده می شود. مانند « بوی جانور خام!» و « بوی گُل مرده!» (۲) کدام جانور؟ جانور خام یعنی جانور مرده؟ نیمه جان؟ جنین جانور؟ گل مرده؟ کدام گل؟ در چه مرحله ای؟ با زنجیره ای از پرسش های پی در پی رویارو می شویم.
آیات مربوط به قیامت و وصف جهنم و بهشت، آیات مربوط به معجزات پیامبران مانند طوفان نوح و ابراهیم در آتش و تبدیل رود نیل به خون و شکافتن نیل و زنده شدن مردگان با دم سخت گرم زندگی ساز مسیحایی و تکه تکه شدن و انفجار کوه در صورت اصابت وحی به آن و … در قرآن مجید سرشار از این گونه تشبیهات و تمثیلات و استعاره ها و قصه هاست. قرآن مجید اگر فقط از همین زاویه بررسی شود کتابی منحصر به فرد است.
این شیوه ادبیات را لیلاند ریکند در کتاب: « چگونه کتاب مقدس را به عنوان ادبیات بخوانیم؟» ادبیات رؤیایی یا خیال پردازانه نامیده است. (۳)
ادبیات رؤیایی در برابر ادبیات واقعگرایانه است. ما با ادبیات رؤیا پردازانه جهان غریبی را تجربه می کنیم. اگر واژه تجربه دقیق نباشد؛ می توانیم بگوییم با جهان غریبی آشنا می شویم که پیش از آن شناختی و تجربه ای از چنان جهانی نداشته ایم. مثل همین تقسیم بندی یا تقابلی که در زمان ما با مطرح شدن «رئالیسم جادویی» به ویژه در آثار گابریل گارسیا مارکز در برابر ادبیات واقعگرایانه مطرح شده است. البته در ادبیات خیال پردازانه یا جادویی گارسیا مارکز گاه مرز بسیار شکننده ای بین رؤیا و واقعیت وجود دارد. چنان که ایشان در گفتگوی طولانی پر نکته ای که در باره سبک ادبی خود با پلینو مندوزا داشته است؛ به همین نکته اشاره می کند. می گوید برخی از رخدادهایی که در کتاب های من خیالپردازانه تلقی می شود. در زندگی ما در آمریکای لاتین واقعگرایانه است. طوفان مهیبی سیرکی را از جا می کند و با خود می برد. بعدا ماهیگیران در تورهای ماهیگیری خود اجساد شیر و پلنگ صید می کنند. به سیلابی مثال می زند که وقتی فرا می رسد اجساد زرافه همراه خود می آورد! این واقعیت ها با واقعیت قیمت سیب زمینی و تخم مرغ در بازار روز متفاوت است!(۴) چنان که پیش از این اگر به ما گفته می شد که عقاب می تواند از آسمان فرود بیاید و پلنگی یا ببری و یا حتی شیرنری را با همه یال و کوپالش در چنگال نیرومند خویش مثل قلابی پولادین شکار کند و به آسمان ببرد! نمی توانستیم از چنین پدیده ای تصوری داشته باشیم. اکنون چنین صحنه هایی را شاهدیم. یا تمساحی که ناگاه در ساحل رودخانه ای از آب سر بیرون می آورد و گاوی یا گوزنی یا پلنگی را که دارد در ساحل رودخانه آب می نوشد؛ به سرعت آذرخش شکار می کند و به زیر آب می کشاند و می برد و می بلعد! گویی از ماورای زمان تمساح سر می زند. ما با دو زمان متفاوت رویارو هستیم. زمانی که گوزن یا پلنگ دارد به آرامی آب می نوشد و زمانی که تمساح سر می رسد و در آنی گوزن یا پلنگ را می بلعد. زمان اول رئالیسم واقعی است و زمان دوم رئالیسم رؤیا پردازانه که البته رنگ واقعیت می گیرد. در بخش سبک قصه گویی قرآن مجید به این موضوع با تفصیل بیشتری می پردازم ، انشاء الله.
قران مجید در واقع سبک ویژه «صورتگری مرکب» دارد. این سبک بسی فراتر از «تعبیر مصور» است که سید قطب به کار برده است. در واقع در سبک قرآنی شاهد آمیزه ای از تشبیه و تمثیل و استعاره و کنایه و قصه هستیم که به تعبیر عبدالقاهر گرگانی در همامیختگی و هارمونی و نظم همانند پارچه زربفتی بافته شده است. نمی توان شبیه این سبک را در کتاب های دیگری از جمله کتاب مقدس و اوستا و اوپانیشادها و یا مهابهاراتا یافت.

شجره زقّوم:

BY مكتوب