tgoop.com/hamesh1/2004
Last Update:
ناموس دین من
از اسلام کاشانی تا اسلام سلیمانی
بررسی سیر تحول درونی قرآن نشان میدهد که آنچه سرانجام «اسلام» و «مسلمانی» نام گرفت، در آغاز جنبش دینیای بود که مرزهایش با ادیان بزرگ پیشین (یهودیت و مسیحیت) کمرنگتر بود. و مرزهایی بیشتر از جنس جغرافیا و تبار و اصلاحها و تجدیدنظرها در «وَذِكْرُ مَن قَبْلِي. انبیاء/۲۴» داشت. این خط هر چه در تاریخ اسلام پیشتر آمد، متمایزتر و مستقلتر، و در یک کلام «اسلامتر» شد.
تدریجش کتابخواندهشدن خودِ قرآن و امتنامیدهشدن مؤمنان قرآنی و اوجش، تغییر قبله از بیتالمقدس به بیتالعتیق، انتقال تبار ابراهیم از اسحاق به اسماعیل، نقد فرزندان «ظالم» اسرائیل در کنار «محسن»نامیدن گروهی دیگر از آنان (صافات/۱۱۳) و در نهایت، پُررنگترشدنِ اسلامِ متمایز و مستقل بود. با این حال تا پایان هم رابطهٔ خویشاوندی جنبش دینیِ پیامبر با ادیان پیشین حفظ شد و میان پیامبران فرقی نهاده نشد.
اسلامشناسی بسته به اینکه از کدام نقطهٔ این سیر آغاز شود، شکل مخصوص خود را پیدا میکند. به همین منطق «ناموسش» چیز دیگری خواهد شد. اگر پیوندهای ارگانیک و ناگسستی اسلام با مسیحیت و یهودیت، «ذکر»بودن تورات و انجیل در کنار «ذکر» قرآن، ظهور قرآن در دوران باستان متأخر و در همسایگی با سنتهای یهودی و مسیحی و زرتشتی مبنا قرار گیرد، ناموسِ دین بیشتر تزکیه و توحید قرآنی در پیوند جدی با آن خاستگاههای دینی خواهد شد. این را «اسلام/اسلامشناسیِ بینالادیانی» نام میگذارم.
اگر نقاط اولیه کنار گذاشته شود، و نقطهٔ صفر تاریخ اسلام، پس از پایین آمدن پیامبر اسلام از غار حراء باشد، اگر استقلال و تمایز و تکامل و نام «اسلام» از همان آغاز محدود به شبهالجزیره فرض شود، و مهمتر از همه اگر اختلافات و تفسیرهای بعدیِ امت اسلامی محور دینداری شود، ناموس دین چیز دیگری خواهد بود. در نسخهٔ شیعی «ولایت» و عترت خواهد بود و در نسخهٔ سنی، جماعت. این را «اسلام/اسلامشناسیِ اسلامی (شیعی/سُنی)» نام میگذارم. البته میگوییم «ناموس» و بدیهی است که این به این معنا نیست که اسلامشناسیِ بینالادیانی از رگههای اسلامی و شیعی و سنی خالی است و اسلامشناسیِ اسلامی، از توحید و تزکیه.
گفتوگوی این دو نوع اسلامشناسی ممکن است. این دو از همدیگر جدا نیستند. اما اگر نقاط عزیمت و تمرکز از سوی طرفین شناخته نشود، اگر گسترهٔ سلمان تا ابوذرِ آن در ایمان و اخلاق و احکام و نجات اخروی به رسمیت شناخته نشود، اگر تفاوت عمیقِ تعریف «ناموس دین» در هر دو سوی ناچیز گرفته شود، گفتوگو آلوده به انواع برچسب و بدفهمی تا تکفیر و تحقیر خواهد شد.
***
در پایان مناظرهٔ بحثانگیزِ حامد کاشانی و عبدالرحیم سلیمانی، کاشانی گفت که در این گفتوگو شرکت کردم، با اینکه این موضوع برای ما «ناموسی» است. سلیمانی هم گفت که من هم شرکت کردم، ولی این موضوع برای من «ناموسی» نیست. کاشانی نمایندهٔ خوبی برای «اسلامشناسیِ اسلامی/شیعی» است و سلیمانی با توجه به آثار و سابقهٔ دانشگاهیاش، کمابیش نمایندهای برای «اسلامشناسی بینالادیانی». اگر تفاوت منظر این دو نوع اسلام لحاظ میشد، و اگر موضوع گفتوگو به تناسب این تفاوت انتخاب میشد، شاید به جای «شهادت واقع شد یا نه»، موضوع متناسب این میبود: «ناموس دین، تاریخ است یا اخلاق؟ اعتقاد است یا ایمان؟» آنوقت شاید کار به «فحشهای ناموسی» هم نمیکشید!
#یادداشت
@Hamesh1
BY هامِش (علی سلطانی)
Share with your friend now:
tgoop.com/hamesh1/2004