tgoop.com/cognitive_science_iran/3291
Last Update:
زندگی شبکه ای و علوم شناختی
مهدی دزفولی
زندگی شبکه‌ای به شیوه‌ای از زندگی اشاره دارد که در آن انسان‌ها، فناوری‌ها و محیط‌های اجتماعی در یک سیستم پیچیده و به‌هم‌تنیده با یکدیگر تعامل دارند. این مفهوم در علوم شناختی (Cognitive Science) به‌ویژه در مطالعه ذهن، شناخت و رفتار انسان در محیط‌های پیچیده و متصل، اهمیت زیادی پیدا کرده است.
اگر خیلی کوتاه بخواهیم زندگی شبکه ای راه تعریف کنیم چه میگوییم؟
در واقع زندگی شبکه‌ای به روابط متقابل بین افراد، دستگاه‌های دیجیتال، نهادهای اجتماعی و محیط‌های فیزیکی/مجازی اشاره دارد.
اگر بخواهم مثال بزنم باید بگویم:
شبکه‌های اجتماعی (مثل توییتر، اینستاگرام و فیسبوک)
اینترنت اشیا (IoT) و تعامل انسان با ماشین‌ها
شهرهای هوشمند و تأثیرشان بر شناخت و رفتار انسان همگی در دسته زندگی شبکه ای قرار میگیرند.
حالا ارتباط زندگی شبکه‌ای با علوم شناختی در چه چیزی هست؟
علوم شناختی به مطالعه ذهن، هوش، یادگیری، تصمیم‌گیری و رفتار می‌پردازد. زندگی شبکه‌ای از چند جهت با این حوزه مرتبط است:
الف) گسترش شناخت (Extended Mind Theory)
نظریه "ذهن گسترده" (Extended Mind) توسط اندی کلارک و دیوید چالمرز مطرح شده است.
این نظریه می‌گوید: ابزارهای بیرونی (مثل موبایل یا اینترنت) بخشی از فرآیند شناخت انسان هستند.
مثال: وقتی از گوگل برای یادآوری اطلاعات استفاده می‌کنید، موبایل شما مانند یک "حافظه خارجی" عمل می‌کند و امروزه حافظه خیلی از ما برای یادآوری شماره تلفن ها و اطلاعات شخصی مبتنی بر موبایل های ما میباشد.
زندگی شبکه‌ای این ایده را تقویت می‌کند که شناخت انسان تنها در مغز اتفاق نمی‌افتد، بلکه در شبکه‌ای از ابزارها و محیط‌ها توزیع شده است.
ب) تأثیر فناوری بر شناخت و توجه
تحقیقات علوم شناختی نشان می‌دهند که استفاده زیاد از شبکه‌های اجتماعی و چندوظیفگی دیجیتال (Multitasking) می‌تواند:
توجه عمیق (Deep Attention) را کاهش دهد.
حافظه کاری (Working Memory) را ضعیف کند.
منجر به تکه‌تکه‌شدن شناخت (Cognitive Fragmentation) شود.
مثال: پدیده "اعتیاد به نوتیفیکیشن‌ها" و تأثیر آن بر تمرکز.
ج) شناخت اجتماعی در شبکه‌ها
زندگی شبکه‌ای نحوه تعاملات اجتماعی و شکل‌گیری باورها را تغییر داده است.
پژواک‌گاه‌های فکری (Echo Chambers): افراد در شبکه‌های اجتماعی بیشتر با کسانی ارتباط دارند که شبیه خودشان فکر می‌کنند.
تأثیر الگوریتم‌ها بر تصمیم‌گیری: مثلاً فیلتر حباب (Filter Bubble) در گوگل و فیسبوک، اطلاعاتی را نشان می‌دهد که با عقاید کاربر همخوانی دارد.
علوم شناختی بررسی می‌کند که چگونه این پدیده‌ها شناخت جمعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
د) هوش مصنوعی و شناخت انسانی
یادگیری ماشین و علوم شناختی:
سیستم‌های هوش مصنوعی (مثل ChatGPT) بر اساس مدل‌های شناختی انسان طراحی می‌شوند.
سؤال اصلی: آیا هوش مصنوعی می‌تواند آگاهی داشته باشد؟ (بحثی که جان سرل با آزمون اتاق چینی مطرح کرد).
تعامل انسان و ربات:
آیا انسان‌ها می‌توانند با ربات‌ها روابط شناختی-عاطفی برقرار کنند؟ (مطالعه در رباتیک اجتماعی).
حال شاید خوب باشد که این سوال را بپرسیم: چالش‌های زندگی شبکه‌ای از دید علوم شناختی چه چیزهاییست؟
۱. کاهش تمرکز عمیق: زندگی دیجیتال ممکن است توانایی تفکر عمیق را تضعیف کند.
۲. وابستگی به حافظه بیرونی: اگر موبایل و اینترنت همیشه در دسترس نباشند، آیا شناخت انسان دچار اختلال می‌شود؟
۳. تحریف واقعیت: شبکه‌های اجتماعی چگونه ادراک ما از واقعیت را تغییر می‌دهند؟
۴. اخلاق و آزادی اراده: آیا الگوریتم‌ها تصمیم‌گیری ما را کنترل می‌کنند؟
شاید اغراق نباشد بگوییم آینده این حوزه در این دسته بندی های قرار دارد:
عصب‌شناسی شبکه‌های اجتماعی (Social Media Neuroscience): چگونه مغز به لایک‌ها و کامنت‌ها واکنش نشان می‌دهد؟
هوش مصنوعی و شناخت انسانی: آیا AI می‌تواند ذهن انسان را تقلید یا گسترش دهد؟
طراحی شناختی (Cognitive Design): چگونه فناوری را طوری طراحی کنیم که به جای تضعیف شناخت، آن را تقویت کند.
زندگی شبکه‌ای به‌عنوان یک واقعیت نوین، شناخت انسان را در ابعاد مختلف تحت تأثیر قرار داده است. علوم شناختی با بررسی این تأثیرات، به درک بهتری از ذهن در عصر دیجیتال می‌رسد. پرسش بزرگ این است:
آیا فناوری در حال تغییر بنیادین ماهیت تفکر انسان است؟ پاسخ به این سؤال نیازمند همکاری علوم شناختی، فلسفه ذهن و فناوری‌های دیجیتال است.
@cognitive_science_iran
BY علوم شناختی
Share with your friend now:
tgoop.com/cognitive_science_iran/3291