tgoop.com/Minavash/1182
Last Update:
📘کلام محمد، رویای محمد
📝عبدالکریم سروش
یکی از آخرین نوشته‌های دکتر عبدالکریم سروش، که در دهۀ نود شمسی جنجال بسیاری برانگیخت، انتشار هفت مقاله با عنوان «محمد راوی رؤیاهای رسولانه» بود. مقاله‌هایی که در سال ۱۳۹۷ همراه با شش نقدِ جعفر سبحانی، محسن کدیور، حسین واله، حسن انصاری و عبدالبشیر فکرت ذیل کتابی با نام «کلام محمد، رویای محمد» توسط نشر صقراط - این کلمه که در فرهنگ لغت به‌معنی ماستِ ترش است، اینجا گویی مرکّب از دو واژۀ صراط و سقراط است - به چاپ رسید.
عبدالکریم سروش در این کتاب محمد را آفرینندۀ قرآن و قرآن را کلام محمد و محصول ذهن و خیال او معرّفی می‌کند و در ادامه وحی را الهام و همان تجربۀ شاعران و عارفان می‌خواند که می‌توان آن را بالاترین درجۀ شعر نامید (سروش، ۱۳۹۷: ۱۰-۱۵). لذا قرآن به خواب‌نامه‌ای رازآلود می‌مانَد که هنرمندانه روایت شده است (همان: ۱۴۴) و محمد روایت‌گری است که راست‌گویانه رویاهای رسولانه و رمزآلود خود را، که همان قرآن یا خواب‌نامۀ اوست، برای ما باز می‌گوید (همان: ۱۰۳).
سروش بر آن باور است که جبرئیل همان عقلِ محمد و شیطان نفسِ آدمی است (همان: ۱۱۹-۱۲۰) و قصۀ آدم، ابلیس، فرشتگان، معراج و اتفاقات بهشت و جهنم که در قرآن آمده است، همه از جنس خیال و رویاهای پیامبرانه است و نه پاره‌ای از تاریخ و واقعیّت‌های کیهانی (همان: ۲۴۱)؛ از این‌رو قرآن به‌جای تفسیر و تأویل نیازمند تعبیر و خواب‌گزاران است (همان: ۱۰۳-۱۰۴) و پذیرفتن این مطلب بسیاری از ابهامات و شبهات را حل می‌کند (همان: ۱۰).
اگر قرآن را بخوانید با جنبه‌های کاملاً بشری آن آشنا می‌شوید و می‌بینید که پیامبر گاهی اوقات شاد و بسیارفصیح و گاهی در بیان سخنان خویش بسیارمعمولی و پرملال است. و بشری بودن قرآن سبب می‌شود تا بپذیریم که وحی صرفاً در حیطۀ مسائل دینی خطاناپذیر است و آنچه دربارۀ تاریخ و امور علمی و زمینی می‌گوید عاری از اشتباه نیست؛ چراکه دانش پیامبر به‌مانند مردم زمانه‌اش محدود بود (همان: ۱۷).
عبدالکریم سروش، که فارغ‌التحصیل دانشکدۀ داروسازی دانشگاه تهران و استاد فلسفۀ علم در دانشگاه‌های آمریکا است، اذعان می‌کند که بسیاری از دیدگاه‌های او ریشه در اندیشۀ سده‌های میانی اسلام دارد. هرچند آن عارفان و فیلسوفان این‌گونه نظرات را روشن بیان نمی‌کردند و ترجیح می‌دادند که آن مباحث را در خلال سخنانی پراکنده یا در لفّافه بیان کنند. به‌عنوان مثال مولوی جایی می‌گوید که قرآن آیینه‌های ذهن پیامبر است. و پسر او حتی از این‌هم فراتر می‌رود و می‌گوید که چندهمسری به این دلیل در قرآن مجاز دانسته شده است که پیامبر زنان را دوست می‌داشت (همان: ۱۸).
این سخنان عبدالکریم سروش بااین‌که نقدها و اعتراضات بسیاری را به دنبال داشت، اما باید دانست که سال‌ها قبل علامه محمدحسین طباطبایی ضمن نپذیرفتن آن، تکفیر این‌گونه فرضیه‌ها و نظریه‌ها را نفی کرده و آن را موحّدانه و منصفانه شمرده است.
غالب نویسندگان امروز که در ادیان و مذاهب به کنجکاوی می‌پردازند نظرشان در توجیه و تقریر وحی و نبوت و قرآن این است که پیغمبر اکرم افکار پاک خود را سخن خداوند و وحی الهی فرض می‌کرد که خدای متعال از راه نهاد پاکش با وی به گفتگو پرداخته است و روان پاک و خیرخواه خود را که این افکار از آن تراوش کرده در قلب آرامش مستقر می‌شد، روح‌الامین و جبرئیل و فرشتۀ وحی نامید. البته این توجیه از آن کسانی است که برای جهان هستی خدایی اثبات می‌کنند و از روی انصاف برای نظام دینی اسلام ارزشی قائل‌اند (طباطبایی، ۱۳۵۳: ۱۰۶ الی۱۰۸).
منابع:
_ سروش، عبدالکریم، ۱۳۹۷، کلام محمد رویای محمد، آمریکا، صقراط.
_ طباطبایی، محمدحسین، ۱۳۵۳، قرآن در اسلام، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
https://www.tgoop.com/Minavash
BY میناوش
Share with your friend now:
tgoop.com/Minavash/1182