دلمشغولیهای فلسفی-اخلاقی

ناامیدی از «جمع»

این از ویژگیِ بیشتر عرفانهاست که با «ناامیدی» آغاز میشوند: ناامیدی از تغییر بیرون و پناه بردن به درون به امید تغییر آن. به بیان دیگر، وقتی من از تغییر بیرون عاجزم بهتر آنکه تنها به تغییر درون و تغییر خود بسنده کنم!

عرفا بزرگترین روانشناسانِ تاریخ بودند. آنها دریافتند که مادامیکه در بین جمعی و با آنها در میامیزی امید به تغییرِ درون خود هم نمیتوان داشت، و همین بود که از نظرها ناپدید میشدند و کنج عزلت گرفته در دیرها و صومعه ها بیرون از شهرها و دیه ها زندگیِ محقرانه ای برای خود درپیش می گرفتند. اینان به درستی می دانستند که جمع نه تنها در برابر تغییرِ خود واکنشِ به شدت منفی نشان میدهد بلکه عاملِ بازدارنده در تغییرِ زندگیِ کسانی هم میشود که زندگی خلافِ مسیر غالب را بر میگزینند: به تعبیر دیگر، سخت و چه بسا ناممکن است در میانۀ جمع زیستن و معیارهای خود را داشتن!

مارتین هایدگر، فیلسوف آلمانی، نیز در کتاب خود هستی و زمان تحلیل مشابهی از نسبت فردانیّت و جمع به دست میدهد. ازنظر او، «جمع»، که تعبیر خودِ هایدگر برای آن «das man» است، که میتوان آنرا «آدم» ترجمه کرد، همواره و با ترفندها و شیوه های مختلفی در پی از میان بردنِ فردانیّتِ افراد بر می آید یا فردانیّتهای قلابی و جعلیِ خود را به آنها تزریق میکند، فردانیّتی که نه فردانیّت که عین جمعیت است و نسخه ای مترسک وار یا کاریکاتورگونه از فرد می آفریند تا حسِّ استقلال و فردگراییِ افراد را فرو نشاند. و در عوض این داد و ستد حسِّ موهومی از «جاودانگی» را به اشخاصی میدهد که مجذوبِ «آدم» یا جمع شده اند؛ انگار وقتی در میان جمع و «آدمها» نیستی، بیگانه ای، غریبی، هیچکس را نداری و انگار مرگ در کمینت نشسته و از همین روست که بودن با آدمها حسّی از جاودانگی از مرگ و نیستی را به تو میبخشد، حسّی که توهمی بیش نیست زیرا انسان محکوم به مرگ است.

«جمعِ» اغواگر با لطایف الحیل مختلفی در پی از میان بردن فردیّت و آفریدنِ عروسکهای خیمه شب بازی برای به نمایش درآوردن نقشهای خود-ساخته اش بر می آید. این جمع دامنۀ بسیار وسیعی میتواند داشته باشد. «دانشگاه»، «گروه کوچکی از دوستان»، «روستا»، «شهر»، «کشور»، «اینترنت»، «تلویزیون» و در یک معنای گسترده «رسانه» همه و همه جمع هستند که به اَشکال مختلف، خودآگاه یا ناخودآگاه، انسانها را مورد بمباران معیارهای خاص خود قرار میدهند. در چنین شرایطی شاید راه برون رفت همانی باشد که عرفا برگزیدند!

@BeKhodnotes

www.tgoop.com/Bekhodnotes/399

748 viewsApr 1, 2018 at 09:47

ناامیدی از «جمع»

این از ویژگیِ بیشتر عرفانهاست که با «ناامیدی» آغاز میشوند: ناامیدی از تغییر بیرون و پناه بردن به درون به امید تغییر آن. به بیان دیگر، وقتی من از تغییر بیرون عاجزم بهتر آنکه تنها به تغییر درون و تغییر خود بسنده کنم!

عرفا بزرگترین روانشناسانِ تاریخ بودند. آنها دریافتند که مادامیکه در بین جمعی و با آنها در میامیزی امید به تغییرِ درون خود هم نمیتوان داشت، و همین بود که از نظرها ناپدید میشدند و کنج عزلت گرفته در دیرها و صومعه ها بیرون از شهرها و دیه ها زندگیِ محقرانه ای برای خود درپیش می گرفتند. اینان به درستی می دانستند که جمع نه تنها در برابر تغییرِ خود واکنشِ به شدت منفی نشان میدهد بلکه عاملِ بازدارنده در تغییرِ زندگیِ کسانی هم میشود که زندگی خلافِ مسیر غالب را بر میگزینند: به تعبیر دیگر، سخت و چه بسا ناممکن است در میانۀ جمع زیستن و معیارهای خود را داشتن!

مارتین هایدگر، فیلسوف آلمانی، نیز در کتاب خود هستی و زمان تحلیل مشابهی از نسبت فردانیّت و جمع به دست میدهد. ازنظر او، «جمع»، که تعبیر خودِ هایدگر برای آن «das man» است، که میتوان آنرا «آدم» ترجمه کرد، همواره و با ترفندها و شیوه های مختلفی در پی از میان بردنِ فردانیّتِ افراد بر می آید یا فردانیّتهای قلابی و جعلیِ خود را به آنها تزریق میکند، فردانیّتی که نه فردانیّت که عین جمعیت است و نسخه ای مترسک وار یا کاریکاتورگونه از فرد می آفریند تا حسِّ استقلال و فردگراییِ افراد را فرو نشاند. و در عوض این داد و ستد حسِّ موهومی از «جاودانگی» را به اشخاصی میدهد که مجذوبِ «آدم» یا جمع شده اند؛ انگار وقتی در میان جمع و «آدمها» نیستی، بیگانه ای، غریبی، هیچکس را نداری و انگار مرگ در کمینت نشسته و از همین روست که بودن با آدمها حسّی از جاودانگی از مرگ و نیستی را به تو میبخشد، حسّی که توهمی بیش نیست زیرا انسان محکوم به مرگ است.

«جمعِ» اغواگر با لطایف الحیل مختلفی در پی از میان بردن فردیّت و آفریدنِ عروسکهای خیمه شب بازی برای به نمایش درآوردن نقشهای خود-ساخته اش بر می آید. این جمع دامنۀ بسیار وسیعی میتواند داشته باشد. «دانشگاه»، «گروه کوچکی از دوستان»، «روستا»، «شهر»، «کشور»، «اینترنت»، «تلویزیون» و در یک معنای گسترده «رسانه» همه و همه جمع هستند که به اَشکال مختلف، خودآگاه یا ناخودآگاه، انسانها را مورد بمباران معیارهای خاص خود قرار میدهند. در چنین شرایطی شاید راه برون رفت همانی باشد که عرفا برگزیدند!

@BeKhodnotes

BY دلمشغولیهای فلسفی-اخلاقی