مۆبایل: گۆڕستانی کتێب

یەکێک لە گەورەترین قەیرانەکانی سەردەمی ئێمە ئەم دیاردەی "خوێندەواری بێ خوێندنەوە" وەک نەخۆشییەکی شێرپەنجەیی وایە کە لە بێدەنگیدا هزری کۆمەڵگەی ئێمە دادەڕزێنێت.

١. مۆبایل: گۆڕستانی کتێب
ئەوەی مۆبایل و سۆشیال میدیا دەیکات، تەنها کات کوشتن نییە، بەڵکو دووبارە داڕشتنەوەی مێشکی ئێمەیە.

ڕاهێنانی مێشک لەسەر پچڕ پچڕی: کتێب خوێندنەوە مێشک ڕادەهێنێت لەسەر تەرکیزکردنی درێژخایەن و بەدواداچوونی یەک بیرۆکە بۆ سەدان لاپەڕە. بەڵام سۆشیال میدیا مێشک ڕادەهێنێت لەسەر بازدان لە پۆستێکەوە بۆ ڤیدیۆیەک، لە وێنەیەکەوە بۆ هەواڵێک، هەمووی لە چەند چرکەیەکدا. دوای ماوەیەک، مێشک توانای تەرکیزکردنی درێژخایەنی نامێنێت و خوێندنەوەی دوو لاپەڕە کتێب وەک کارێکی زۆر قورس و بێزارکەر دێتە پێش چاو.

خەڵاتکردنی خێرا: هەر لایکێک، کۆمێنتێک، یان نۆتیفیکەیشنێک، بڕێکی کەم لە ماددەی دۆپامین (هۆرمۆنی دڵخۆشی) لە مێشکدا دەردەدات. مێشک ئاڵوودەی ئەم خەڵاتە خێرایانە دەبێت. بەڵام کتێب خوێندنەوە خەڵاتەکەی خێرا نییە، پێویستی بە سەبر و کۆشش هەیە تا لە کۆتاییدا چێژی تێگەیشتن و زانینت پێ ببەخشێت. بۆیە مێشکی ئاڵوودەبوو، هەمیشە ڕێگا خێراکە هەڵدەبژێرێت.

٢. زانستی پان، نەک زانستی قووڵ
کە مێشک پڕ بووە لە زانیاری بێ بنەما، دەتوانین ناوی بنێین "قەیرانی زانیاری پان و بەرین، لەبری زانیاری قووڵ و درێژ."
وەهمی زانین: کەسێک لە یەک کاتژمێردا دەتوانێت سەدان پۆست و هەواڵ ببینێت دەربارەی ئابووری، سیاسەت، ئایین، وەرزش، و هونەر. ئەمە وەهمێکی ترسناکی لا دروست دەکات کە گوایە لە هەموو شتێک دەزانێت و ئاگاداری هەموو شتێکە. بەڵام لە ڕاستیدا، ئەو تەنها سەردێڕ و کورتەی کورتەی زانیوە، بێ ئەوەی لە بنەما و ڕەهەندە قووڵەکانی هیچ بابەتێک تێبگات.

مێشکی ماندووی بێ بەرهەم: وەک چۆن خواردنی "فاس فوود" گەدە پڕ دەکات بەڵام جەستە بێ ڤیتامین و ماددەی بەسوود دەهێڵێتەوە، زانیارییەکانی سۆشیال میدیاش مێشک ماندوو دەکەن بێ ئەوەی بینایەکی هزری دروستی پێ ببەخشن. مێشک بە درێژایی ڕۆژ لەناو شەپۆلێک لە زانیاری بێ سوود و پچڕ پچڕدا مەلە دەکات و لە کۆتاییدا ماندوویەتییەکی بێ بەرهەمی بۆ دەمێنێتەوە.

٣. لووتبەرزی زانستی: هەمووان شارەزان!
ئەم خاڵەی کۆتایی دەرئەنجامی دوو خاڵەکەی پێشووە. کاتێک زانیاری بوو بە شتێکی ئاسان و بەردەست و قووڵبوونەوە نەما، بەهای پسپۆڕی و شارەزایی نامێنێت.

مردن لەسەر دەستی نەزان: دکتۆرێک کە ٢٠ ساڵ لە بواری خۆیدا خوێندوویەتی و کاری کردووە، نەخۆشێک دێتە لای و پێی دەڵێت "دکتۆر، من لە گووگڵ و فەیسبووک خوێندوومەتەوە کە چارەسەری نەخۆشییەکەم فڵان شتە." خوێندەوارێک کە ١٠ پۆستی لەسەر ئابووری خوێندووەتەوە، ئامادەیە موناقەشەی ئابووریناسێک بکات کە ژیانی لەو بوارەدا بەسەر بردووە.

قسەکردن لەبری گوێگرتن: کۆمەڵگە بووە بە کۆمەڵگەیەکی قسەکەر، نەک گوێگر. چونکە هەمووان هەست دەکەن دەزانن و پێویستە بۆچوونی خۆیان بڵێن. کەس ئامادە نییە بڵێت "من لەم بوارەدا نازانم و دەبێت گوێ لە پسپۆڕەکەی بگرم."

کەواتە
ئێمە لەبەردەم نەوەیەک لە "خوێندەوار"داین کە بڕوانامەیان هەیە بەڵام کتێبخانەکانیان تۆزی لێ نیشتووە. مامۆستامان هەیە وانە دەڵێتەوە بەڵام ساڵانە یەک کتێبی نوێ لە بواری خۆیدا ناخوێنێتەوە. نووسەرمان هەیە دەنووسێت بەڵام ناخوێنێتەوە.

چارەسەرەکە ئاسان نییە، چونکە شەڕکردنە لەگەڵ ئاڵوودەبوونێک کە تەکنەلۆژیای زیرەک لە پشتییەوەیەتی. بەڵام یەکەم هەنگاو داننانە بەم کێشەیەدا پێویستمان بە "جیهادێکی هزری" هەیە دژی ئەم شەپۆلە، بە گەڕانەوەیەکی ئاگایانە بۆ لای کتێب، بۆ لای تەرکیز و بۆ لای قووڵبوونەوە، ئەگەرنا لە داهاتوویەکی نزیکدا کۆمەڵگەیەکی پڕ لە بڕوانامەی بەتاڵ و مێشکی پووچمان دەبێت.

ئەو توندییەی دڵ ئەشکێنێ و عەقڵ ئازاد و گەشەی پێ دەکات، دواتر بەرهەم زیاد ئەبێ و دڵیش ئاوەدان...


هەرگیز نەمویستووە دڵی هیچ کەسێک بە ناحەق ئەزێت بدەم،،، بەڵام بەڕاستی لە پەروەردەدا هەندێک جار توندی لازمە، چونکە بەرپرسیارێتی پەروەردە قورسە و، عومرێک بە هەڵە یاخود باش بەدوای خۆیدا دەهێنێت...

لە فێربوون و پەروەردەکردن سەرەتاکەی سەختە و دواتر... 🤌❤️‍🩹🧠😊💡🥰

کچێکی ١٤ ساڵی ئەوروپی! نە هاوزمانە و نە هاودینە و نە هاوسنور و نە هاوکلتور!
ئەوە عەقڵی ئازاد و هەستی بەرپرسیارێتی بێت، لەسەر ئازار و ئازادی کەسی ئێمە، ئاوابێتە وەڵام و تووشی ئەوەبێت کە دەیبینیت..!

ڕێک! ٩٩ هەزار! دەمشڕی بێ مەوقیفی باخەڵ پڕی ناوگەڵ گەرم و فشنبیر، بکەم بەقوربانی تاڵە قژ و پیتێکی عەقڵت دادە ئازیزەکەم!


ئاخر تۆیەک، عەقڵت هەر لە خوار ناوک و سکتەوەیە، لە ژیانت هەر مێشکت و خوار سکت وروژاوە، چوزانی لە مانای ئیمان و عەقڵ و ئازادی و جوانی!
چۆن لەوە تێ ئەگەی وا ئەو ئەیکات..؟!

بە ژمارە نایەت کە چەند لاپەڕە لە قورئان و فەرموودە و بابەت و کتابی عەقیدە و ئازادی و دەرونیم خوێندەوە، کەچی بەقەد خەڵکە ئازاد و ئازاکەی تونێلەکان و ڕۆژئاوا تێنەگەشتم..!

قسەکان بەتاڵن و دەستەکان وەستاون، مێشک جۆشداماوە لەم ماجەرەیات و خەون و مێژووە سەخت و تاڵ و گەورەیە!

لە ژیانیشم هیچ ڕووداوێک نەبووە، هەموو ڕۆژێک بیرم لای بێت و دەرسی لێ ببینم و بگریم و هەستم و دانیشم لە خەیاڵم بێت، بەقەد غەززە و پیاوان و ژنانی موجاهیدیان!

بەردەوام دڵم لایانە، بەڵکو خوا سەریانبخات و قەرەبوی ئازارەکانیان بکاتەوە....

«ئەوە کچێکە لە لایەن پۆلیسی ئەڵمانییەوە»!

توێژینەوەیەکی نوێ شیکاریی بۆ ناوەڕۆکی دەرووندروستیی لە تیکتۆکدا کردووە، بە پشکنینی ٥٠٠ ڤیدیۆی دروستکەرانی ناوەڕۆک (تیکتۆکچی) کە پێکەوە ٤٣.٤ ملیۆن شوێنکەوتوویان هەیە. کۆی بینینی ڤیدیۆکان گەیشتووەتە ٢٥ ملیۆن بینین و ٣.٦ ملیۆن لایک. ئەنجامەکان ئەمانەی خوارەوە بوون:

١- ٨٣.٧٪ی ئامۆژگارییەکانی دەرووندروستیی لە تیکتۆکدا چەواشەکارانەن. لە کاتێکدا ١٤.٢٪ی ڤیدیۆکان ناوەڕۆکێکیان تێدایە کە لەوانەیە زیانبەخش بێت.

٢- ١٠٠٪ی ئەو ناوەڕۆکانەی کە پەیوەستن بە تێکچوونی جووڵەی زۆر و کەمیی سەرنجەوە (ADHD)، زانیاریی چەواشەکارانەیان تێدایە، کە ئەمەش بەرزترین ڕێژەیە لەنێو هەموو حاڵەتەکانی ناو توێژینەوەکەدا!

٣- ئەو ناوەڕۆکانەی کە باس لە تێکچوونی دووجەمسەری (Bipolar) دەکەن (٩٤.١٪ی ڤیدیۆکان) و خەمۆکی (٩٠.٣٪ی ڤیدیۆکان) بە ڕادەیەکی زۆر چەواشەکارانەن.

٤- تەنها لە ٥٤٪ی ئامۆژگارییەکاندا هەندێک زانیاریی ورد و دروست بوونیان هەیە.

٥- تەنها ٩.٥٪ی ئەو بەکارهێنەرانەی تیکتۆک کە ڕاوێژکاری پێشکەش دەکەن، خاوەنی بڕوانامەی گونجاون، لە کاتێکدا ٩١٪ی ئەوانی تر، ڕاهێنانی پزیشکیی پێویستیان نییە.

یاسر ئەلدەبباغ

#تیکتۆک
#پایە
@payekurd