خوانش آثارِ محمدعلی امیرمعزّی

🔻هم‌سانی اسلوب قرآنی و اسلوب حدیث نبوی

🔹️فرسته دوم
حال با وجود بحث‌های فراوانی که در میان دانشوران بر سر اصالت این حدیث شده، نویسنده بدون توجّه به مسئلۀ اعتبار این حدیث، آن را به عنوان سخن پیامبر (ص) آورده تا مشابهت فراز انتهایی آن با قرآن را از شواهد بحثش بشمارد. لزوم اعتبارسنجی این حدیث، هنگامی مهم‌تر می‌شود که توجّه کنیم به اینکه مطابق صحیحۀ فضیل بن یسار و روایتی از حماد بن عثمان، ابو عبد الله جعفر بن محمد (ع) این حدیث را -دست‌کم در فضایی که «حرف» به معنای قرائت باشد- دروغ شمرده (تفسیر العیاشي، ج1، ص12؛ الکافي، ج2، ص630؛ ج4، ص665) و مطابق صحیحۀ زراره، ابو جعفر محمد بن علی (ع) منشاء الهی داشتن قرائات را رد کرده است (الکافي، ج2، ص630؛ نیز نگر: کتاب القراءات، ص6-8).
همچنین حتّی اگر هیچ اشکالی در استناد این روایت -با همین ترکیب و تحریر فعلی‌اش- به پیامبر (ص) نباشد، باز هم نمی‌توان این را دلیلی بر نزدیکی اسلوب پیامبر (ص) به قرآن برشمرد؛ زیرا می‌توان فراز پایانی روایت -یعنی «فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ»- را که همانند «فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ» (المزمل: 20) استشهاد و استفاده از متن قرآنی دانست؛ به ویژه که می‌دانیم که این فراز در آیۀ پایانی سوره‌ای قرار گرفته که از نخستین سوره‌های مکی است و حتّی در نقلی از ابن عبّاس ادعا شده که پایان این سوره، یک‌سال بعد از آغاز این سوره نازل شد (الأحادیث المختارة، ج10، ص417، ح3872) و البته می‌دانیم که استناد به روایات، بدون اعتبارسنجی آن، روش ثابت نویسندۀ «کأنه قرآنٌ» در نوشته‌اش است!

2. «فَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ فَاصْبِرُوا». گویا مراد نویسنده، شباهت این حدیث، به برخی از این آیات -به ویژه آیۀ 45 سورۀ انفال- باشد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ» (الأنفال: 12)، «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (الأنفال: 45)، و «فَإِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ...» (محمد: 4). پرواضح است که چه قدر این شاهد سست است. شباهت این فراز به آیات در حدی است که حتی احتمال اقتباس روایت از آیه هم قابل توجّه نیست و کاملاً ممکن است که مستقل از هم شکل گرفته باشند.
اگر استناد به بخش «فَاصْبِرُوا» و مشابهت آن به «فَاثْبُتُوا» باشد، این مقدار از مشابهت نکتۀ مهمی ندارد و نیز تا قبل از اینکه ثابت شود که تعبیر «فَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ فَاصْبِرُوا» اصیل‌تر از تعبیر «وَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ فَإِنْ أَجْلَبُوا وَصَيَّحُوا فَعَلَيْكُمْ بِالصَّمْتِ» که در تحریر دیگری از همین حدیث آمده (مصنف ابن أبي شیبة، ج18، ص118، ح34106)، همین مقدار ناچیز و غیر قابل توجّه هم قابل استناد نیست.
افزون بر این، در برخی از نقل‌ها اساساً به جای «فَاصْبِرُوا»، «فَاثْبُتُوا» آمده (نمونه: مصنف عبد الرزاق، ج5، ص250، ح9612) که در صورت ثابت‌بودن این نقل‌ها ممکن است این حدیث، اقتباسی از آیۀ 45 سورۀ انفال باشد و عجیب است که نویسنده بدان توجّه نکرده، اما از سوی دیگر احتمال می‌رود صورت اصیل حدیث همان «فَاصْبِرُوا» باشد که در فرایند نقل به معنا به عبارت مشهور قرآنی که در ذهن راوی معهود است، تبدیل شده باشد.

3. «مَفَاتِحُ الْغَيْبِ خَمْسٌ: "إِنَّ اللهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَـزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ"». این استناد بسیار عجیب است؛ چه واضح است که مطابق این حدیث، پیامبر خدا (ص) در ضمن سخن خویش از آیه‌ای از قرآن استفاده کرده‌اند و اصلاً اگر قرار بود این سخن، انشاء خودشان باشد دست‌کم باید با کلامی چون «مفاتح الغیب خمس: علم الساعة ونزول الغیث و...» مواجه می‌شدیم نه چنین عبارتی!
احتمالاً نویسنده نخستین شخصی است که گمان کرده این عبارت قرآنی، انشاء خود پیامبر (ص) در میان این حدیث است.
@AmirMoezzi

👍9

www.tgoop.com/AmirMoezzi/270

2.85K viewsOct 18, 2023 at 17:58

🔻هم‌سانی اسلوب قرآنی و اسلوب حدیث نبوی

🔹️فرسته دوم
حال با وجود بحث‌های فراوانی که در میان دانشوران بر سر اصالت این حدیث شده، نویسنده بدون توجّه به مسئلۀ اعتبار این حدیث، آن را به عنوان سخن پیامبر (ص) آورده تا مشابهت فراز انتهایی آن با قرآن را از شواهد بحثش بشمارد. لزوم اعتبارسنجی این حدیث، هنگامی مهم‌تر می‌شود که توجّه کنیم به اینکه مطابق صحیحۀ فضیل بن یسار و روایتی از حماد بن عثمان، ابو عبد الله جعفر بن محمد (ع) این حدیث را -دست‌کم در فضایی که «حرف» به معنای قرائت باشد- دروغ شمرده (تفسیر العیاشي، ج1، ص12؛ الکافي، ج2، ص630؛ ج4، ص665) و مطابق صحیحۀ زراره، ابو جعفر محمد بن علی (ع) منشاء الهی داشتن قرائات را رد کرده است (الکافي، ج2، ص630؛ نیز نگر: کتاب القراءات، ص6-8).
همچنین حتّی اگر هیچ اشکالی در استناد این روایت -با همین ترکیب و تحریر فعلی‌اش- به پیامبر (ص) نباشد، باز هم نمی‌توان این را دلیلی بر نزدیکی اسلوب پیامبر (ص) به قرآن برشمرد؛ زیرا می‌توان فراز پایانی روایت -یعنی «فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ»- را که همانند «فَاقْرَءُوا مَا تَيَسَّرَ مِنْهُ» (المزمل: 20) استشهاد و استفاده از متن قرآنی دانست؛ به ویژه که می‌دانیم که این فراز در آیۀ پایانی سوره‌ای قرار گرفته که از نخستین سوره‌های مکی است و حتّی در نقلی از ابن عبّاس ادعا شده که پایان این سوره، یک‌سال بعد از آغاز این سوره نازل شد (الأحادیث المختارة، ج10، ص417، ح3872) و البته می‌دانیم که استناد به روایات، بدون اعتبارسنجی آن، روش ثابت نویسندۀ «کأنه قرآنٌ» در نوشته‌اش است!

2. «فَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ فَاصْبِرُوا». گویا مراد نویسنده، شباهت این حدیث، به برخی از این آیات -به ویژه آیۀ 45 سورۀ انفال- باشد: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفًا فَلَا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبَارَ» (الأنفال: 12)، «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَاذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (الأنفال: 45)، و «فَإِذَا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقَابِ...» (محمد: 4). پرواضح است که چه قدر این شاهد سست است. شباهت این فراز به آیات در حدی است که حتی احتمال اقتباس روایت از آیه هم قابل توجّه نیست و کاملاً ممکن است که مستقل از هم شکل گرفته باشند.
اگر استناد به بخش «فَاصْبِرُوا» و مشابهت آن به «فَاثْبُتُوا» باشد، این مقدار از مشابهت نکتۀ مهمی ندارد و نیز تا قبل از اینکه ثابت شود که تعبیر «فَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ فَاصْبِرُوا» اصیل‌تر از تعبیر «وَإِذَا لَقِيتُمُوهُمْ فَإِنْ أَجْلَبُوا وَصَيَّحُوا فَعَلَيْكُمْ بِالصَّمْتِ» که در تحریر دیگری از همین حدیث آمده (مصنف ابن أبي شیبة، ج18، ص118، ح34106)، همین مقدار ناچیز و غیر قابل توجّه هم قابل استناد نیست.
افزون بر این، در برخی از نقل‌ها اساساً به جای «فَاصْبِرُوا»، «فَاثْبُتُوا» آمده (نمونه: مصنف عبد الرزاق، ج5، ص250، ح9612) که در صورت ثابت‌بودن این نقل‌ها ممکن است این حدیث، اقتباسی از آیۀ 45 سورۀ انفال باشد و عجیب است که نویسنده بدان توجّه نکرده، اما از سوی دیگر احتمال می‌رود صورت اصیل حدیث همان «فَاصْبِرُوا» باشد که در فرایند نقل به معنا به عبارت مشهور قرآنی که در ذهن راوی معهود است، تبدیل شده باشد.

3. «مَفَاتِحُ الْغَيْبِ خَمْسٌ: "إِنَّ اللهَ عِنْدَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَـزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْحَامِ وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ مَاذَا تَكْسِبُ غَدًا وَمَا تَدْرِي نَفْسٌ بِأَيِّ أَرْضٍ تَمُوتُ إِنَّ اللهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ"». این استناد بسیار عجیب است؛ چه واضح است که مطابق این حدیث، پیامبر خدا (ص) در ضمن سخن خویش از آیه‌ای از قرآن استفاده کرده‌اند و اصلاً اگر قرار بود این سخن، انشاء خودشان باشد دست‌کم باید با کلامی چون «مفاتح الغیب خمس: علم الساعة ونزول الغیث و...» مواجه می‌شدیم نه چنین عبارتی!
احتمالاً نویسنده نخستین شخصی است که گمان کرده این عبارت قرآنی، انشاء خود پیامبر (ص) در میان این حدیث است.
@AmirMoezzi

BY خوانش آثارِ محمدعلی امیرمعزّی