Orif Tolib

Qofiya nima?

Ijod bilan shugʻullanmoqchi boʻlgan kishi qofiya, vazn, turoq kabi sheʼrning shakliy qonun-qoidalarini bilib olishi kerak. Qofiyadagi kamchiliklar sheʼrning mazmuni, sifati va taʼsir kuchiga putur yetkazishi mumkin. Umuman, bu borada bilim-tasavvurga ega boʻlish oʻqimishli kishi uchun foydadan xoli emas.

Eski oʻzbek tilining eng ulugʻ targʻibotchisi, milliy adabiyotimizning piri komili Alisher Navoiyning tugʻilgan kuni arafasida adabiyot haqida bilganlarimni yosh ijodkorlar va qiziqqanlar uchun soddaroq tilda tushuntirishni niyat qildim.

Zamonaviy tilshunoslik va adabiyotshunoslik asoschilaridan biri Abdurauf Fitrat qofiyaning sheʼriy misralar bezagi ekani, majburiy sharti emasligini aytadi. Eng muhimi, sheʼr insonni toʻlqinlantirishi, unda fikr va taʼsirlanish uygʻota olishi kerak deb hisoblaydi olim. Xuddi shunday. Agar shu talabga javob bersa, qofiyasiz ham u yaxshi sheʼr sanalaveradi. Biroq bunday sheʼrlar juda kam, uni chinakam sheʼr sanʼatkorlarigina yoza oladi. Biz biladigan sheʼrlar esa asosan qofiyali, qofiyasiz yozilgani bilan taʼsirlantiruvchi boʻlib qolmaydi. Baʼzida qofiyaning oʻzi ham estetik zavq, tuygʻu uygʻotishi mumkin. Oddiy soʻzlashuv tilida, maqollarda, reklamalarda ham koʻpincha qofiyali jumlalar ishlatiladi. Chunki qofiyali gap tez esda qoladi, ohangdorligi bilan eʼtiborni tortadi.

Mumtoz adabiyotga qofiyaga alohida eʼtibor qaratilgan, hatto bu mavzuga bagʻishlangan ilmi qofiya sohasi shakllangan. Bu boʻyicha kitoblar yozilgan, asarlardan alohida boblar ajratilgan.

Sheʼrdagi qofiya misralar oxirida soʻz, qoʻshimcha, baʼzan esa soʻz birikmalarining ohangdosh boʻlib kelishidir. Bunda tovush yoki bir necha tovushlarning ohangdoshligi qofiyani hosil qiladi. Masalan, kezdi-sezdi, suzuk-uzuk, yurak-tilak kabi.

Nasriy asarlar va maqollarda ohangdosh soʻzlarni ketma-ket qoʻllash saj deb ataladi.

Qofiyani undosh tovushlar va choʻziq unlilar (o, u) yasaydi. Masalan, biroq va firoq qofiyadosh, lekin zamin va shamol qofiyadosh emas. Chunki birinchi juftlik bir xil undoshga (q) tugayapti, ikkinchi juftlikda esa soʻnggi undoshlar (n, l) turlicha. Sabo va davo qofiyadosh, tilla va kosa qofiyadosh emas. Birinchi juftlikda choʻziq unlilar (o) ohangdoshlik paydo qila olgan, ikkinchi juftlikda esa oxirgi tovushlar (a) qisqa unli boʻlgani sababli ohangdoshlik yuzaga kelmagan.

👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 4-qism

@oriftolib

👍2

www.tgoop.com/oriftolib/1117

5.24K viewsedited  Feb 4, 2021 at 09:01

Qofiya nima?

Ijod bilan shugʻullanmoqchi boʻlgan kishi qofiya, vazn, turoq kabi sheʼrning shakliy qonun-qoidalarini bilib olishi kerak. Qofiyadagi kamchiliklar sheʼrning mazmuni, sifati va taʼsir kuchiga putur yetkazishi mumkin. Umuman, bu borada bilim-tasavvurga ega boʻlish oʻqimishli kishi uchun foydadan xoli emas.

Eski oʻzbek tilining eng ulugʻ targʻibotchisi, milliy adabiyotimizning piri komili Alisher Navoiyning tugʻilgan kuni arafasida adabiyot haqida bilganlarimni yosh ijodkorlar va qiziqqanlar uchun soddaroq tilda tushuntirishni niyat qildim.

Zamonaviy tilshunoslik va adabiyotshunoslik asoschilaridan biri Abdurauf Fitrat qofiyaning sheʼriy misralar bezagi ekani, majburiy sharti emasligini aytadi. Eng muhimi, sheʼr insonni toʻlqinlantirishi, unda fikr va taʼsirlanish uygʻota olishi kerak deb hisoblaydi olim. Xuddi shunday. Agar shu talabga javob bersa, qofiyasiz ham u yaxshi sheʼr sanalaveradi. Biroq bunday sheʼrlar juda kam, uni chinakam sheʼr sanʼatkorlarigina yoza oladi. Biz biladigan sheʼrlar esa asosan qofiyali, qofiyasiz yozilgani bilan taʼsirlantiruvchi boʻlib qolmaydi. Baʼzida qofiyaning oʻzi ham estetik zavq, tuygʻu uygʻotishi mumkin. Oddiy soʻzlashuv tilida, maqollarda, reklamalarda ham koʻpincha qofiyali jumlalar ishlatiladi. Chunki qofiyali gap tez esda qoladi, ohangdorligi bilan eʼtiborni tortadi.

Mumtoz adabiyotga qofiyaga alohida eʼtibor qaratilgan, hatto bu mavzuga bagʻishlangan ilmi qofiya sohasi shakllangan. Bu boʻyicha kitoblar yozilgan, asarlardan alohida boblar ajratilgan.

Sheʼrdagi qofiya misralar oxirida soʻz, qoʻshimcha, baʼzan esa soʻz birikmalarining ohangdosh boʻlib kelishidir. Bunda tovush yoki bir necha tovushlarning ohangdoshligi qofiyani hosil qiladi. Masalan, kezdi-sezdi, suzuk-uzuk, yurak-tilak kabi.

Nasriy asarlar va maqollarda ohangdosh soʻzlarni ketma-ket qoʻllash saj deb ataladi.

Qofiyani undosh tovushlar va choʻziq unlilar (o, u) yasaydi. Masalan, biroq va firoq qofiyadosh, lekin zamin va shamol qofiyadosh emas. Chunki birinchi juftlik bir xil undoshga (q) tugayapti, ikkinchi juftlikda esa soʻnggi undoshlar (n, l) turlicha. Sabo va davo qofiyadosh, tilla va kosa qofiyadosh emas. Birinchi juftlikda choʻziq unlilar (o) ohangdoshlik paydo qila olgan, ikkinchi juftlikda esa oxirgi tovushlar (a) qisqa unli boʻlgani sababli ohangdoshlik yuzaga kelmagan.

👉 1-qism
👉 2-qism
👉 3-qism
👉 4-qism

@oriftolib

BY Orif Tolib