موسسهٔ نیمروز Nimruz Institute

‍ آیا می‌توان از فلسفه سیاسی در ایران سخن گفت؟
زنده‌یاد جواد طباطبایی

@nimruz_ir | موسسهٔ نیمروز

بدیهی است که همۀ فیلسوفان دورۀ اسلامی ایرانی نبودند و بویژه در غرب سرزمین‌های اسلامی، در آندلس و مغرب عربی، نیز فیلسوفانی که نوشته‌های برخی از آنان اهمیتی داشت وجود داشته‌اند. از میان این فیلسوفان می‌توان به اجمال به ابن‌رشد، ابن‌باجه و ابن‌طفیل اشاره کرد، اما هیچ یک از این فیلسوفان و رساله‌های آنان نزد اهل فلسفه در ایران شناخته شده نبود. وانگهی در هزاره میان برآمدن ابونصرفارابی تا مرگ ملاهادی سبزواری، فلسفه در ایران سنتی پیوسته ایجاد کرده و با آغاز دوران جدید نیز تدریس فلسفۀ قدیم در حوزه‌هایی رواج داشته است.

تشخص فلسفۀ ایرانی:
ازین حیث، به دو دلیل تشخص فلسفۀ ایرانی و بسطی که فلسفه در ایران پیدا کرده است، می‌توان از فلسفۀ سیاسی در ایران سخن گفت. تاریخ این فلسفه، در ایران، به خلاف کشورهای عربی، تاریخی پیوسته بود و می‌توان، با عزل نظر از چند شارح و فیلسوفی که در کشورهایی برآمدند و دولت مستعجلی نیز داشتند، تاریخ فلسفه در ایران را جدای از آنان مورد بررسی قرار داد .

ایران، مکان تکوین فلسفه‌ای متفاوت:
یاداوری این نکته دربارۀ کاربرد «ایران» به عنوان مکان تکوین فلسفه‌ای متمایز از مجموع جهان اسلام، ضروری است، زیرا آنگاه که از بسط فلسفۀ یونانی در دنیای ایرانی سخن می‌گوییم، ناچار در اشاره به مکان این بسط، باید از تاریخ فلسفه در «ایران» سخن بگوییم، درحالیکه صورتی از همین فلسفه نیز وجود دارد که می توان آن را فلسفۀ ایرانی خواند، زیرا موضوع این فلسفه، که شیخ شهاب‌الدین سهروردی موسس آن بود، صورتی از «ایران بزرگ فرهنگی» است.

فلسفۀ عربی وجود ندارد:
یونان و ایران دو واقعیت تمدنی بزرگ در دنیای باستان و موضوع دو گونۀ تأمل فلسفی بودند، که از این میان، ایران، به خلاف یونان که دورۀ مسیحی نداشت، دوره‌ای نیز داشته است که آن را دورۀ اسلامی می خوانیم. ازاین رو ، آن بخشی از فلسفه‌ای را که شارحان آن عرب بودند و موضوع آن قوم عرب نیست، بلکه تنها منابع آن به زبان عربی نوشته شده، نمی‌توان فلسفۀ عربی خواند. دوره‌ای و جریانی از فلسفه در دورۀ اسلامی نداریم که موضوع آن «الشعب العربی» باشد که نمی‌توان ماهیت آن را روشن کرد. اینکه اقوامی، فراهم آمده از رعیت‌های دولت‌های ملی متفاوت و متناقض، به زبان واحدی سخن بگویند، بویژه اینکه آن زبان، زبان آئینی و علمی اقوام ناهمگن در دوره های متفاوت باشد، نمی‌توان فلسفه‌ای را که به آن زبان مشترک نوشته شده فلسفۀ آن قوم خواند.

منبع: مجملی از مقدمۀ ویراست جدید «زوال اندیشه سیاسی در ایران» که سابقاً در کانال تلگرام زنده یاد سید جواد طباطبایی منتشر شده است.

👍21❤6👎4

www.tgoop.com/nimruz_ir/434

3.74K viewsJun 19, 2024 at 15:28

‍ آیا می‌توان از فلسفه سیاسی در ایران سخن گفت؟
زنده‌یاد جواد طباطبایی

@nimruz_ir | موسسهٔ نیمروز

بدیهی است که همۀ فیلسوفان دورۀ اسلامی ایرانی نبودند و بویژه در غرب سرزمین‌های اسلامی، در آندلس و مغرب عربی، نیز فیلسوفانی که نوشته‌های برخی از آنان اهمیتی داشت وجود داشته‌اند. از میان این فیلسوفان می‌توان به اجمال به ابن‌رشد، ابن‌باجه و ابن‌طفیل اشاره کرد، اما هیچ یک از این فیلسوفان و رساله‌های آنان نزد اهل فلسفه در ایران شناخته شده نبود. وانگهی در هزاره میان برآمدن ابونصرفارابی تا مرگ ملاهادی سبزواری، فلسفه در ایران سنتی پیوسته ایجاد کرده و با آغاز دوران جدید نیز تدریس فلسفۀ قدیم در حوزه‌هایی رواج داشته است.

تشخص فلسفۀ ایرانی:
ازین حیث، به دو دلیل تشخص فلسفۀ ایرانی و بسطی که فلسفه در ایران پیدا کرده است، می‌توان از فلسفۀ سیاسی در ایران سخن گفت. تاریخ این فلسفه، در ایران، به خلاف کشورهای عربی، تاریخی پیوسته بود و می‌توان، با عزل نظر از چند شارح و فیلسوفی که در کشورهایی برآمدند و دولت مستعجلی نیز داشتند، تاریخ فلسفه در ایران را جدای از آنان مورد بررسی قرار داد .

ایران، مکان تکوین فلسفه‌ای متفاوت:
یاداوری این نکته دربارۀ کاربرد «ایران» به عنوان مکان تکوین فلسفه‌ای متمایز از مجموع جهان اسلام، ضروری است، زیرا آنگاه که از بسط فلسفۀ یونانی در دنیای ایرانی سخن می‌گوییم، ناچار در اشاره به مکان این بسط، باید از تاریخ فلسفه در «ایران» سخن بگوییم، درحالیکه صورتی از همین فلسفه نیز وجود دارد که می توان آن را فلسفۀ ایرانی خواند، زیرا موضوع این فلسفه، که شیخ شهاب‌الدین سهروردی موسس آن بود، صورتی از «ایران بزرگ فرهنگی» است.

فلسفۀ عربی وجود ندارد:
یونان و ایران دو واقعیت تمدنی بزرگ در دنیای باستان و موضوع دو گونۀ تأمل فلسفی بودند، که از این میان، ایران، به خلاف یونان که دورۀ مسیحی نداشت، دوره‌ای نیز داشته است که آن را دورۀ اسلامی می خوانیم. ازاین رو ، آن بخشی از فلسفه‌ای را که شارحان آن عرب بودند و موضوع آن قوم عرب نیست، بلکه تنها منابع آن به زبان عربی نوشته شده، نمی‌توان فلسفۀ عربی خواند. دوره‌ای و جریانی از فلسفه در دورۀ اسلامی نداریم که موضوع آن «الشعب العربی» باشد که نمی‌توان ماهیت آن را روشن کرد. اینکه اقوامی، فراهم آمده از رعیت‌های دولت‌های ملی متفاوت و متناقض، به زبان واحدی سخن بگویند، بویژه اینکه آن زبان، زبان آئینی و علمی اقوام ناهمگن در دوره های متفاوت باشد، نمی‌توان فلسفه‌ای را که به آن زبان مشترک نوشته شده فلسفۀ آن قوم خواند.

منبع: مجملی از مقدمۀ ویراست جدید «زوال اندیشه سیاسی در ایران» که سابقاً در کانال تلگرام زنده یاد سید جواد طباطبایی منتشر شده است.

BY موسسهٔ نیمروز Nimruz Institute