tgoop.com/mining_eng/7055
Create:
Last Update:
Last Update:
🌍 کربناتیت‌ها، سنگ‌های قلیایی و اهمیت آن‌ها در تشکیل کانسارهای عناصر نادر خاکی (REE)
یکی از مهم‌ترین فرآیندهای همراه با جای‌گزینی ماگمای کربناتیتی در پوسته، فنیته‌سازی (Fenitization) است.
فنیته‌سازی یک فرآیند متاسوماتیک (Metasomatic Process) است که به‌طور کلی با:
- کاهش سیلیس (SiO₂)
- افزایش عناصر قلیایی (Alkalis)، به‌ویژه سدیم (Na)
- در سنگ‌های دربرگیرنده (Country Rocks) همراه با تزریق ماگمای کربناتیتی توصیف می‌شود.
⚙️ ویژگی‌ها و عوامل موثر بر فنیته‌سازی
میزان گسترش زون فنیته و شدت دگرسانی به‌شدت متغیر است و به عوامل زیر بستگی دارد:
1️⃣ ترکیب شیمیایی سیالات (Fluid Chemistry)
2️⃣ ترکیب سنگ میزبان (Host Rock Composition)
3️⃣ نفوذپذیری سنگ میزبان (Country Rock Permeability)
4️⃣ مدت زمان رخدادهای متاسوماتیک (Metasomatic Event Duration)
5️⃣ نسبت سیال به سنگ (Fluid/Rock Ratio)
6️⃣ هندسه سیستم‌های کانالی سیالات (Fluid Channel Geometry)
💧 نقش سیالات قلیایی در فنیته‌سازی
سیالات غنی از قلیا (Alkali-Rich Fluids) که از ماگمای در حال سرد شدن کربناتیتی یا سیلیکاته-کربناتیتی آزاد می‌شوند، عامل اصلی فنیته‌سازی هستند.
این سیالات قابلیت دارند که عناصر نادر خاکی (REEs) را حمل و مجدداً توزیع (Remobilization) کنند.✅ ترکیب سیالات همزمان با ماگما (Syn-Magmatic) یا پس‌ماگمایی (Para-Magmatic) بسیار متنوع است:
Alkali-Carbonate ± Alkali-Sulfate + CO₂ + H₂O
Halite + H₂O + CO₂
🔍 در برخی موارد نیز خود ماگمای کربناتیتی یا Brine-Melts می‌تواند بدون حضور فاز سیالی مجزا، مستقیماً فنیته‌سازی را ایجاد کند
.
🧱 منابع جایگزین قلیاها
برخی کربنات‌های قلیایی (Alkali-Rich Carbonates) ناپایدار در زمان‌های زمین‌شناسی نیز می‌توانند در طی تجزیه، قلیا آزاد کنند:
- نیریریت (Nyerereite)
- گرگوریت (Gregoryite)
- ایتلیت (Eitelite)
- روویللیت (Rouvilleite)
- بوربانکیت (Burbankite)
⬅️ تجزیه این کانی‌ها → آزادسازی Na و K → تغذیه سیالات فنیته‌ساز
🔍 جدایی Na-K (Decoupling) معمولاً به دلیل:
تبلور کربنات‌های سدیک (Sodic Carbonates) → جدایش Na
عدم تشکیل کربنات‌های پتاسیک → K در سیالات باقی می‌ماند
🔄 فنیته‌سازی به عنوان یک فرآیند چندمرحله‌ای (Multistep Process)
اغلب توده‌های کربناتیتی و سنگ‌های قلیایی با پالس‌های ماگمایی مکرر تشکیل می‌شوند.
هر پالس جدید → سیالات قلیایی جدید → تکامل مرحله‌ای زون‌های فنیته → ایجاد زون‌های مجزا و چندمرحله‌ای
📌 اهمیت فنیته‌سازی در تشکیل کانسارهای REE:
فنیته‌سازی یک نقش کلیدی در ژنز کانسارهای REE دارد:
- افزایش نفوذپذیری سنگ میزبان → تسهیل مهاجرت REE
- حمل و تمرکز مجدد REE توسط سیالات قلیایی
- ایجاد زون‌های فنیته غنی از REE در حاشیه توده‌های کربناتیتی
🗺 نمونه‌ها و مدل‌ها:
1️⃣ کانسار REE Lizhuang، جنوب غرب چین (SW China) → زون‌های فنیته سدیک با غنای بالای REE
2️⃣ مدل عمومی زون‌بندی فنیته اطراف لوله‌های کربناتیتی (Carbonatite Pipe)
- مرکز: کربناتیت
- حاشیه نزدیک: فنیته سدیک
- زون بیرونی‌تر: فنیته پتاسیک، زون‌های برشی
🧠 جمع‌بندی
فنیته‌سازی (Fenitization) نه‌تنها شاخصه‌ای کلیدی در توده‌های کربناتیتی است، بلکه محرک اصلی حمل، تمرکز و بازسازی مجدد REE در بسیاری از کانسارهای اقتصادی REE می‌باشد.
شناخت تنوع ترکیب سیالات و تحول چندمرحله‌ای زون‌های فنیته برای:
- اکتشاف هدفمند کانسارهای REE
- مدل‌سازی زون‌های کانی‌سازی
- تعیین اهداف حفاری در عمق
- بسیار اهمیت دارد.✅ نتیجه
در بسیاری از کانسارهای REE نوع کربناتیتی یا قلیایی، فنیته‌سازی نه‌تنها نشانگر فعالیت سیالات قلیایی، بلکه کلید درک مسیر مهاجرت و تمرکز REE در سیستم است.
