مجید تفرشی/ Majid Tafreshi

این یادداشت تحلیلی را چند سال قبل در مورد واکاوی رویکردهای مختلف در برخورد با مقوله کوروش هخامنشی، نحوه بزرگداشت او و برگزاری روز جهانی کوروش، برای هفته نامه کرگدن چاپ تهران نوشتم که بعدا در چند رسانه دیگر نیز بازنشر شده است.

مجید تفرشی
مسئله علاقه و تمسک به افتخارات و شخصيتهاي باستاني و گذشته دوردست، نه موضوع جديدي در ايران است و نه صرفا تجربه اي مختص کشور ما. با اين همه به نظر ميرسد که در دهه هاي اخير، به خصوص در يک دهه اخير، اين موضوع ابعاد، دامنه و عمق اجتماعي، تبليغاتي، سياسي و فرهنگي جديدي به خود گرفته و بخشي از کشمکشهاي مختلف روزمره موجود رسانهاي، در ميان ايرانيان داخل و خارج از کشور شده است.
در چند سال اخير، مسئله هفتم آبان و جشن سالگرد مجازي تولد کوروش، بنيانگذار سلسله هخامنشي و تجمع در کنار مقبره کوروش، به تدريج به يک کارزار سياسي براي نشان دادن گذشته درخشان يا عرض اندام مخالفان وضع موجود تبديل شده است. از طرفي هم به يک چالش و خطر امنيتي بدل شده که عدهاي براي تضعيف نظام و ارزشهاي ديني به راه انداخته اند و هزاران نفر نيز دانسته يا نادانسته در اين جريان درگير شده اند که بايد با آن مقابله شود و دستکم و حتي المقدور آن را کنترل و محدود کرد.
در ميان اين معرکه، چيزي که کمتر مورد توجه قرار ميگيرد، نظرهاي عميق و دقيق کارشناسانه از هر دو جهت يا جهت بيطرف، در مقابل اظهارنظرهاي عوام يا حتي نخبگان غيرکارشناس در فضاهاي مجازي و شبکه هاي اطلاع رساني ديجيتالي است. چيزي که اين روزها در صفحات مجازي له و عليه روز کوروش و گردهمايي پاسارگاد مشاهده ميشود، جرياني نه چندان جديد، ولي نمونه اي داراي ابعادي متفاوت و دگرگون نسبت به دستکم دو سده باستانگرايي در ميان ايرانيان است.
علاقه مندان طرح واقعي يا اغراق آميز آموزه هاي باستانگرايانه و مطرح کردن نام و ياد کوروش داراي انگيزه ها و اهداف يکساني نيستند. براي بسياري از اين افراد، کوروش هخامنشي، نماد حيثيت مورد قبول واقع شده جهاني تمدن و امپراتوري از دست رفته ايران است. براي عده اي ديگر نيز کوروش و جشن سالروز قراردادي تولد پادشاه هخامنشي، مجالي است براي ابراز نارضايتي و همراهي با جريانها و شبکه هاي مخالف نظام در اعلام مخالفت با وضع موجود سياسي و ديني.
براي اين دسته که بعضا فاقد بينش و ديدگاه عميق و گسترده تاريخي هم هستند، ايران باستان، امپراتوري هخامنشي و عصر حکومت کوروش، دوراني بوده خالي از انتقاد، سراسر افتخار و بري از اشتباه و ظلم و نابرابري که بايد تلاش کرد تا اين دوران موعود را جانشين وضع موجود سراپا اشکال و انتقاد کرد. اين دو روش در ادوار مختلف تاريخ ايران، دستکم در چند دوره مشخص نمود و بروز داشته است. مثلا ميتوان به نمونه هاي مشابهي در سالهاي پس از جنگهاي ايران و روس و عقد معاهده هاي گلستان و ترکمانچاي، سالهاي پس از معاهده پاريس و جدايي هرات از ايران، سالهاي پيرامون انقلاب مشروطه اشاره کرد که با دلايل مختلفي چنين جريانهايي مطرح ميشدند.
تقريبا از ابتداي دوران جديد پس از کودتاي سوم اسفند 1299 و تغيير سلطنت از قاجار به پهلوي در آذر 1304، به تدريج مسئله باستانگرايي و توجه به ايران باستان، جزو برنامه هاي سامان يافته و نهادينه شده دربار، دولت و ديگر ارکان مختلف حکومتي قرار گرفت.
در سالهاي اخير، جريانهاي رسانهاي فارسي زبان و غيرفارسي منطقه اي و بين المللي نيز تلاش بسياري براي سياسي کردن اين تحولات کرده اند. جالب اينجاست که در شرايطي که بخشي از تبليغات باستانگرايانه و کوروش ستايانه به شدت ضدعربي است، برخي رسانه هاي ضدايراني عربي نيز بي توجه به اين جنبه، با شوق و ذوق ويژه اي به تشويق اين جشنها ميپردازند. در اين ميان البته انديشمندان و محققان بسياري نيز بوده و هستند که فارغ از جريانها و سياستگذاريهاي رسمي و حکومتي، به اهميت علمي، تاريخي و تمدني ادوار مختلف ايران باستان و حکومتهاي ايران باستان و شخص کوروش توجه داشته و طرح چنين ادوار تاريخي و موضوعات پژوهشي از سوي آنان، لزوما داراي انگيزه تبليغي، ديني، سياسي و فرهنگي نبوده است.
از سوي ديگر، در اردوي مخالفان برجسته سازي امپراتوريهاي ايران باستان و نقش کوروش هخامنشي نيز وحدت کاملي وجود ندارد. براي برخي از آنان، مسئله دين ستيزي برخي جريانهاي طرح و برجسته سازي ارزشهاي باستانگرايانه مورد توجه است و جريان کوروش ستايي موجود را نمادي از تلاش براي دين زدايي و اسلام ستيزي ميدانند. از نظر اين عده، سرنخ همه تحقيقات ايران باستان و دوران هخامنشي و به خصوص شخص کوروش، در دست محققان يهودي و لابي حکومت اسرائيل و حاميان آنان است.

www.tgoop.com/majidtafreshi/2421

3.03K viewsMajid Tafreshi, Oct 28, 2024 at 09:18

این یادداشت تحلیلی را چند سال قبل در مورد واکاوی رویکردهای مختلف در برخورد با مقوله کوروش هخامنشی، نحوه بزرگداشت او و برگزاری روز جهانی کوروش، برای هفته نامه کرگدن چاپ تهران نوشتم که بعدا در چند رسانه دیگر نیز بازنشر شده است.

مجید تفرشی
مسئله علاقه و تمسک به افتخارات و شخصيتهاي باستاني و گذشته دوردست، نه موضوع جديدي در ايران است و نه صرفا تجربه اي مختص کشور ما. با اين همه به نظر ميرسد که در دهه هاي اخير، به خصوص در يک دهه اخير، اين موضوع ابعاد، دامنه و عمق اجتماعي، تبليغاتي، سياسي و فرهنگي جديدي به خود گرفته و بخشي از کشمکشهاي مختلف روزمره موجود رسانهاي، در ميان ايرانيان داخل و خارج از کشور شده است.
در چند سال اخير، مسئله هفتم آبان و جشن سالگرد مجازي تولد کوروش، بنيانگذار سلسله هخامنشي و تجمع در کنار مقبره کوروش، به تدريج به يک کارزار سياسي براي نشان دادن گذشته درخشان يا عرض اندام مخالفان وضع موجود تبديل شده است. از طرفي هم به يک چالش و خطر امنيتي بدل شده که عدهاي براي تضعيف نظام و ارزشهاي ديني به راه انداخته اند و هزاران نفر نيز دانسته يا نادانسته در اين جريان درگير شده اند که بايد با آن مقابله شود و دستکم و حتي المقدور آن را کنترل و محدود کرد.
در ميان اين معرکه، چيزي که کمتر مورد توجه قرار ميگيرد، نظرهاي عميق و دقيق کارشناسانه از هر دو جهت يا جهت بيطرف، در مقابل اظهارنظرهاي عوام يا حتي نخبگان غيرکارشناس در فضاهاي مجازي و شبکه هاي اطلاع رساني ديجيتالي است. چيزي که اين روزها در صفحات مجازي له و عليه روز کوروش و گردهمايي پاسارگاد مشاهده ميشود، جرياني نه چندان جديد، ولي نمونه اي داراي ابعادي متفاوت و دگرگون نسبت به دستکم دو سده باستانگرايي در ميان ايرانيان است.
علاقه مندان طرح واقعي يا اغراق آميز آموزه هاي باستانگرايانه و مطرح کردن نام و ياد کوروش داراي انگيزه ها و اهداف يکساني نيستند. براي بسياري از اين افراد، کوروش هخامنشي، نماد حيثيت مورد قبول واقع شده جهاني تمدن و امپراتوري از دست رفته ايران است. براي عده اي ديگر نيز کوروش و جشن سالروز قراردادي تولد پادشاه هخامنشي، مجالي است براي ابراز نارضايتي و همراهي با جريانها و شبکه هاي مخالف نظام در اعلام مخالفت با وضع موجود سياسي و ديني.
براي اين دسته که بعضا فاقد بينش و ديدگاه عميق و گسترده تاريخي هم هستند، ايران باستان، امپراتوري هخامنشي و عصر حکومت کوروش، دوراني بوده خالي از انتقاد، سراسر افتخار و بري از اشتباه و ظلم و نابرابري که بايد تلاش کرد تا اين دوران موعود را جانشين وضع موجود سراپا اشکال و انتقاد کرد. اين دو روش در ادوار مختلف تاريخ ايران، دستکم در چند دوره مشخص نمود و بروز داشته است. مثلا ميتوان به نمونه هاي مشابهي در سالهاي پس از جنگهاي ايران و روس و عقد معاهده هاي گلستان و ترکمانچاي، سالهاي پس از معاهده پاريس و جدايي هرات از ايران، سالهاي پيرامون انقلاب مشروطه اشاره کرد که با دلايل مختلفي چنين جريانهايي مطرح ميشدند.
تقريبا از ابتداي دوران جديد پس از کودتاي سوم اسفند 1299 و تغيير سلطنت از قاجار به پهلوي در آذر 1304، به تدريج مسئله باستانگرايي و توجه به ايران باستان، جزو برنامه هاي سامان يافته و نهادينه شده دربار، دولت و ديگر ارکان مختلف حکومتي قرار گرفت.
در سالهاي اخير، جريانهاي رسانهاي فارسي زبان و غيرفارسي منطقه اي و بين المللي نيز تلاش بسياري براي سياسي کردن اين تحولات کرده اند. جالب اينجاست که در شرايطي که بخشي از تبليغات باستانگرايانه و کوروش ستايانه به شدت ضدعربي است، برخي رسانه هاي ضدايراني عربي نيز بي توجه به اين جنبه، با شوق و ذوق ويژه اي به تشويق اين جشنها ميپردازند. در اين ميان البته انديشمندان و محققان بسياري نيز بوده و هستند که فارغ از جريانها و سياستگذاريهاي رسمي و حکومتي، به اهميت علمي، تاريخي و تمدني ادوار مختلف ايران باستان و حکومتهاي ايران باستان و شخص کوروش توجه داشته و طرح چنين ادوار تاريخي و موضوعات پژوهشي از سوي آنان، لزوما داراي انگيزه تبليغي، ديني، سياسي و فرهنگي نبوده است.
از سوي ديگر، در اردوي مخالفان برجسته سازي امپراتوريهاي ايران باستان و نقش کوروش هخامنشي نيز وحدت کاملي وجود ندارد. براي برخي از آنان، مسئله دين ستيزي برخي جريانهاي طرح و برجسته سازي ارزشهاي باستانگرايانه مورد توجه است و جريان کوروش ستايي موجود را نمادي از تلاش براي دين زدايي و اسلام ستيزي ميدانند. از نظر اين عده، سرنخ همه تحقيقات ايران باستان و دوران هخامنشي و به خصوص شخص کوروش، در دست محققان يهودي و لابي حکومت اسرائيل و حاميان آنان است.

BY مجید تفرشی/ Majid Tafreshi