حسن مجیدیان

دستگاههای موسیقی ایرانی را بشناسیم

✅⚪✅ بحث دستگاه های ایرانی:
شاید اولین چالش در برخورد با کلمه دستگاه، وجه تسمیه ی آن باشد. دستگاه، یعنی محل گذاشتن دست از نظر لغوی و از نظر موسیقیایی، چون محل گذاشتن انگشتان در هر دستگاه از موسیقی ایرانی با دستگاه دیگر تفاوت داشته، به اصطلاح هر بخش از موسیقی ایرانی رو دستگاه یعنی محل های بخصوص گذاشتن دست روی دسته ساز نام گذاری کردند. اگر موسیقی ایران را یک کشور فرض کنیم، دستگاه را به استان، نغمه را شهر و گوشه را به خانه می توان تعبیر کرد.
موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه و پنج آواز می باشد

🌀دستگاه ها عبارتند از:

1- شور 2- ماهور 3- سه گاه 4- چهارگاه 5- راست پنجگاه 6- همایون 7- نوا

🌀آوازها عبارتند از:

1- دشتی 2- بیات ترک 3- افشاری 4- بیات اصفهان 5- ابوعطا

✅ حال اگر بخواهیم بگویم که کدام آواز ها متعلق به کدام دستگاه ها هستند ترتیب به این صورت می باشد:

1️⃣ شور : آواز افشاری، بیات ترک، ابوعطا، دشتی

2️⃣ همایون: بیات اصفهان

✅ همان‌طور که می بینید، شور ام المقام یعنی مادر آواز ها هم خوانده شده، چون قسمت عمده ای از موسیقی ایرانی در دستگاه شور نمود پیدا می کند و به عکس، دستگاه نوا مهجور ترین دستگاه ایرانی هست.

✅ اگر بخواهیم در یک جمله دستگاه را تعریف کنیم، دستگاه یعنی حال و هوا. این دقیقاً اولین چیزی است که از شنیدن هر دستگاه به ذهن انسان متبادر می شود. در اکثر کتب موسیقی یا رساله ها و مقالات، تعاریف دستگاه کمی گنگ هستند. اما در کل بدیهی است که احساسی که شنونده از هر دستگاه پیدا می کند کاملاً با دستگاه دیگر فرق دارد.

✅ تا اینجا بیشتر به مفاهیم پرداختیم، اما حالا از حال و هوا می خواهیم حرف بزنیم. مختصر و مفید:

1️⃣ شور: حزن و اندوه عاشقانه از نوع جانسوز. آتشی ز کاروان جدا مانده، استاد علی تجویدی و "خلوت گزیده" اثر استاد شجریان و زنده یاد استاد پایور و"مژده بهار" اثر زنده یاد ایرج بسطامی و استاد مشکاتیان

2️⃣ ماهور: شادی و فرح فراوان . مرغ سحر

3️⃣ همایون: غمی شکایت گونه. تو ای پری کجایی، همایون خرم یا کیه کیه در می زنه از بانو پوران

4️⃣ نوا: عرفان و سیر و سلوک عارفانه . اثر جاودان نینوا، از حسین علیزاده (ارکستر خانواده ویولن و نی)

5️⃣ سه گاه: سوز و غم الهی و عارفانه . رسوای زمانه از الهه

6️⃣ چهارگاه: شادی متعادل و هدفمند، حس سلحشوری . بادا بادا مبارک بادا...

7️⃣ راست پنجگاه: تقریبا همان ماهور.اجرای محمد رضا لطفی، شجریان و ناصر فرهنگفر در جشن هنر شیراز

8️⃣ بیات ترک. اذان جاودان موذن زاده اردبیلی در گوشه ی روح الارواح

9️⃣ بیات اصفهان: یک غم نوستالژیک، غم غربت، غم عشق و ناز معشوق، دلم می خواد به اصفهان برگردم، معین یا می زنم فریاد هر چه باداباد از هایده یا بوی جوی مولیان از بنان و مرضیه با آهنگسازی استاد بدیعی

0️⃣1️⃣ ابوعطا: اشکم دونه دونه از بانو پوران

1️⃣1️⃣ افشاری: (مثنوی شجریان برای دم افطار)

2️⃣1️⃣ دشتی: محزون ترین نغمه های ایرانی در این آواز هستند.

✅ شور:

دستگاه شور : شور عجیبی دارد ! ساده و صمیمی و بی تکلف است . اغلب اولین دستگاهی ست که می آموزند ، از این روی بسیار خاطره انگیز است . شور ؛ ابتدای راه هست و آغاز دلدادگی ! تقلا و تلاشی است برای در کنار یار بودن . از غم و اندوه و نفرت گرفته تا شادی و عشق و سرور را در خود جای داده. آری ، شور سرشار از پارادوکس ها و چند گانگی هاست! و چون نام شورانگیزش عالی ترین و ژرف ترین احساسات و عواطف را بیان می کند، هرگز خود را در حصار یک حس و کلام نمی بیند . و چون تازه دلدادگان ، در مناظرات و سوال و جواب ها، شیدایی و شیوایی خود را دارد که شاید یکی از برجسته ترین ویژگی هایش باشد

✅ اغلب نغمات طوایف و ایلات و عشایر در زمینه این دستگاه است. آواز شور از جذبه و لطف خاصی برخوردار است که بسیار شاعرانه و دلفریب است. آواز شور ریشه عمیقی در فرهنگ ایرانی دارد که بیانگر تصوف و عرفان ایرانی است.

✅ آواز یا نغمه ابوعطا: ابوعطا آوازی است که بین عامه مردم رواج فراوان دارد و از لطافت و زیبایی خاصی برخوردار است.

✅ آواز یا نغمه بیات ترک:
این آواز حالت یکنواختی دارد. آواز بیات ترک علیرغم نامش صددرصد ایرانی است; بیات ترک را پیش از این بیات زند می خوانده اند.

✅ آواز یا نغمه افشاری:
افشاری، آواز متاثر کننده و دردناک است که سخن از درد و اندوه درونی دارد.

✅ آواز یا نغمه دشتی:
دشتی از زیباترین متعلقات مقام شور به حساب می آید که آن را آواز چوپانی نامیده اند. این آواز با آن که غم انگیز و دردناک است درعین حال بسیار لطیف و ظریف است. احتمالا اصل این نوع آواز متعلق به چوپانان ناحیه دشتی و دشتستان واقع در استان بوشهر می باشد.☘
https://www.tgoop.com/ha_mim1377

Telegram

حسن مجیدیان

یادداشت ها و انتخاب های حسن مجیدیان
ارتباط از طریق :
@hamim1361

www.tgoop.com/ha_mim1377/4738

234 viewsحا.میم, edited  Dec 8, 2021 at 17:07

دستگاههای موسیقی ایرانی را بشناسیم

✅⚪✅ بحث دستگاه های ایرانی:
شاید اولین چالش در برخورد با کلمه دستگاه، وجه تسمیه ی آن باشد. دستگاه، یعنی محل گذاشتن دست از نظر لغوی و از نظر موسیقیایی، چون محل گذاشتن انگشتان در هر دستگاه از موسیقی ایرانی با دستگاه دیگر تفاوت داشته، به اصطلاح هر بخش از موسیقی ایرانی رو دستگاه یعنی محل های بخصوص گذاشتن دست روی دسته ساز نام گذاری کردند. اگر موسیقی ایران را یک کشور فرض کنیم، دستگاه را به استان، نغمه را شهر و گوشه را به خانه می توان تعبیر کرد.
موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه و پنج آواز می باشد

🌀دستگاه ها عبارتند از:

1- شور 2- ماهور 3- سه گاه 4- چهارگاه 5- راست پنجگاه 6- همایون 7- نوا

🌀آوازها عبارتند از:

1- دشتی 2- بیات ترک 3- افشاری 4- بیات اصفهان 5- ابوعطا

✅ حال اگر بخواهیم بگویم که کدام آواز ها متعلق به کدام دستگاه ها هستند ترتیب به این صورت می باشد:

1️⃣ شور : آواز افشاری، بیات ترک، ابوعطا، دشتی

2️⃣ همایون: بیات اصفهان

✅ همان‌طور که می بینید، شور ام المقام یعنی مادر آواز ها هم خوانده شده، چون قسمت عمده ای از موسیقی ایرانی در دستگاه شور نمود پیدا می کند و به عکس، دستگاه نوا مهجور ترین دستگاه ایرانی هست.

✅ اگر بخواهیم در یک جمله دستگاه را تعریف کنیم، دستگاه یعنی حال و هوا. این دقیقاً اولین چیزی است که از شنیدن هر دستگاه به ذهن انسان متبادر می شود. در اکثر کتب موسیقی یا رساله ها و مقالات، تعاریف دستگاه کمی گنگ هستند. اما در کل بدیهی است که احساسی که شنونده از هر دستگاه پیدا می کند کاملاً با دستگاه دیگر فرق دارد.

✅ تا اینجا بیشتر به مفاهیم پرداختیم، اما حالا از حال و هوا می خواهیم حرف بزنیم. مختصر و مفید:

1️⃣ شور: حزن و اندوه عاشقانه از نوع جانسوز. آتشی ز کاروان جدا مانده، استاد علی تجویدی و "خلوت گزیده" اثر استاد شجریان و زنده یاد استاد پایور و"مژده بهار" اثر زنده یاد ایرج بسطامی و استاد مشکاتیان

2️⃣ ماهور: شادی و فرح فراوان . مرغ سحر

3️⃣ همایون: غمی شکایت گونه. تو ای پری کجایی، همایون خرم یا کیه کیه در می زنه از بانو پوران

4️⃣ نوا: عرفان و سیر و سلوک عارفانه . اثر جاودان نینوا، از حسین علیزاده (ارکستر خانواده ویولن و نی)

5️⃣ سه گاه: سوز و غم الهی و عارفانه . رسوای زمانه از الهه

6️⃣ چهارگاه: شادی متعادل و هدفمند، حس سلحشوری . بادا بادا مبارک بادا...

7️⃣ راست پنجگاه: تقریبا همان ماهور.اجرای محمد رضا لطفی، شجریان و ناصر فرهنگفر در جشن هنر شیراز

8️⃣ بیات ترک. اذان جاودان موذن زاده اردبیلی در گوشه ی روح الارواح

9️⃣ بیات اصفهان: یک غم نوستالژیک، غم غربت، غم عشق و ناز معشوق، دلم می خواد به اصفهان برگردم، معین یا می زنم فریاد هر چه باداباد از هایده یا بوی جوی مولیان از بنان و مرضیه با آهنگسازی استاد بدیعی

0️⃣1️⃣ ابوعطا: اشکم دونه دونه از بانو پوران

1️⃣1️⃣ افشاری: (مثنوی شجریان برای دم افطار)

2️⃣1️⃣ دشتی: محزون ترین نغمه های ایرانی در این آواز هستند.

✅ شور:

دستگاه شور : شور عجیبی دارد ! ساده و صمیمی و بی تکلف است . اغلب اولین دستگاهی ست که می آموزند ، از این روی بسیار خاطره انگیز است . شور ؛ ابتدای راه هست و آغاز دلدادگی ! تقلا و تلاشی است برای در کنار یار بودن . از غم و اندوه و نفرت گرفته تا شادی و عشق و سرور را در خود جای داده. آری ، شور سرشار از پارادوکس ها و چند گانگی هاست! و چون نام شورانگیزش عالی ترین و ژرف ترین احساسات و عواطف را بیان می کند، هرگز خود را در حصار یک حس و کلام نمی بیند . و چون تازه دلدادگان ، در مناظرات و سوال و جواب ها، شیدایی و شیوایی خود را دارد که شاید یکی از برجسته ترین ویژگی هایش باشد

✅ اغلب نغمات طوایف و ایلات و عشایر در زمینه این دستگاه است. آواز شور از جذبه و لطف خاصی برخوردار است که بسیار شاعرانه و دلفریب است. آواز شور ریشه عمیقی در فرهنگ ایرانی دارد که بیانگر تصوف و عرفان ایرانی است.

✅ آواز یا نغمه ابوعطا: ابوعطا آوازی است که بین عامه مردم رواج فراوان دارد و از لطافت و زیبایی خاصی برخوردار است.

✅ آواز یا نغمه بیات ترک:
این آواز حالت یکنواختی دارد. آواز بیات ترک علیرغم نامش صددرصد ایرانی است; بیات ترک را پیش از این بیات زند می خوانده اند.

✅ آواز یا نغمه افشاری:
افشاری، آواز متاثر کننده و دردناک است که سخن از درد و اندوه درونی دارد.

✅ آواز یا نغمه دشتی:
دشتی از زیباترین متعلقات مقام شور به حساب می آید که آن را آواز چوپانی نامیده اند. این آواز با آن که غم انگیز و دردناک است درعین حال بسیار لطیف و ظریف است. احتمالا اصل این نوع آواز متعلق به چوپانان ناحیه دشتی و دشتستان واقع در استان بوشهر می باشد.☘
https://www.tgoop.com/ha_mim1377

BY حسن مجیدیان