غلوپژوهی

☘️ بررسی مستندات غلو و تصوف (24)

بررسی ارتباط آیه «و ما تشاءون إلا أن یشاء الله» با تفویض

از جمله دلایلی که مفوضه به آن استناد می‌کنند این دو آیه شریفه است: «وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ» (التّكوير: 29؛ الإنسان: 30) آنان معتقدند این دو آیه خطاب به امامان و مخصوص ایشان است و بدین معنا است که هر چه خداوند بخواهد، از مجرای خواستِ ائمه ع محقق می‌شود. این برداشت با ظاهر و سیاق دو آیه شریفه سازگار نیست:

1.  بررسی سیاق آیه

الف) وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَس‏. وَ الصُّبْحِ ... وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ. وَ لَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبينِ. وَ ما هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنينٍ. وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شَيْطانٍ رَجيمٍ. فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ. إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِلْعالَمينَ. لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقيمَ. وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمينَ. (التکویر: 17-29)

بنابر ظاهر سیاق، خطاب این آیه، عام و بلکه بیشتر متوجه کسانی است که ایمان نمی‌آورند.

ب) وَ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَيْلاً طَويلا. إِنَّ هؤُلاءِ يُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ يَذَرُونَ وَراءَهُمْ يَوْماً ثَقيلاً. نَحْنُ خَلَقْناهُمْ وَ شَدَدْنا أَسْرَهُمْ وَ إِذا شِئْنا بَدَّلْنا أَمْثالَهُمْ تَبْديلاً. إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبيلاً. وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَليماً حَكيماً. يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ في‏ رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمينَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَليماً. (الإنسان: 26-31)

در هر دو آیه بر ذکر بودن قرآن تأکید شده (إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِلْعالَمينَ / إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ). قرآن برای کسی تذکره و پند است که خود بخواهد هدایت شود (لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقيمَ / فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبيلاً). اما این خواست محقق نمی‌شود مگر به اذن خداوند (وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ) که پروردگار جهان است (رَبُّ الْعالَمينَ) و بدون علم و حکمت چیزی را نمی‌خواهد (إِنَّ اللَّهَ كانَ عَليماً حَكيماً) و هر که را بخواهد در رحمت خود داخل می‌کند (يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ في‏ رَحْمَتِهِ).

در واقع سیاق این دو آیه مانند آیات زیر است:

ج) يا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ. قُمْ فَأَنْذِرْ. ... وَ اللَّيْلِ إِذْ أَدْبَرَ. وَ الصُّبْحِ إِذا أَسْفَرَ. إِنَّها لَإِحْدَى الْكُبَرِ. نَذيراً لِلْبَشَرِ. لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَقَدَّمَ أَوْ يَتَأَخَّرَ. ... فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْكِرَةِ مُعْرِضينَ. ... كَلاَّ إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ. فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ. وَ ما يَذْكُرُونَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ هُوَ أَهْلُ التَّقْوى‏ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ. (المدثر: 1-56)

بین سیاق این آیه با دو آیه پیشین چند شباهت دیده می‌شود که مهم‌ترینش این است که این آیه نیز بر «تذکره» بودن قرآن تأکید دارد (إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ) و این که هر کس بخواهد از آن پند می‌گیرد (فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ) اما این محقق نمی‌شود مگر به خواست خداوند (وَ ما يَذْكُرُونَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ). این ترتیب دقیقاً مانند ترتیب دو آیه پیش است، اما به جای «تشاءون»، «یذکرون» به کار رفته است که از ریشه «ذکر» است و نشان می‌دهد دو آیه پیش ربطی به برداشت مفوضه درباره دخالتِ مشیت اهل بیت ع در امور تکوینی ندارد. 

د) وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لَئِنْ جاءَتْهُمْ آيَةٌ لَيُؤْمِنُنَّ بِها قُلْ إِنَّمَا الْآياتُ عِنْدَ اللَّهِ وَ ما يُشْعِرُكُمْ أَنَّها إِذا جاءَتْ لا يُؤْمِنُونَ. وَ نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصارَهُمْ كَما لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ نَذَرُهُمْ في‏ طُغْيانِهِمْ يَعْمَهُونَ. وَ لَوْ أَنَّنا نَزَّلْنا إِلَيْهِمُ الْمَلائِكَةَ وَ كَلَّمَهُمُ الْمَوْتى‏ وَ حَشَرْنا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْ‏ءٍ قُبُلاً ما كانُوا لِيُؤْمِنُوا إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ. (الأنعام: 109-111)

در این آیه نیز مانند سه آیه قبل، ایمان آوردن منوط به خواست خداوند شده است (ما كانُوا لِيُؤْمِنُوا إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ). استثناء مشیت خداوند را در مواضع دیگری از قرآن نیز می‌بینیم (الکهف: 24؛ یوسف: 76؛ الأعراف: 89؛ الأنعام: 80) منوط شدن هدایت به مشیت خداوند در آیات دیگری نیز به چشم می‌خورد. (نگر: اعتقادات الإمامية للصدوق، ص30-32)

@Gholow2

www.tgoop.com/gholow2/2768

3.95K viewsedited  Dec 29, 2024 at 19:27

☘️ بررسی مستندات غلو و تصوف (24)

بررسی ارتباط آیه «و ما تشاءون إلا أن یشاء الله» با تفویض

از جمله دلایلی که مفوضه به آن استناد می‌کنند این دو آیه شریفه است: «وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ» (التّكوير: 29؛ الإنسان: 30) آنان معتقدند این دو آیه خطاب به امامان و مخصوص ایشان است و بدین معنا است که هر چه خداوند بخواهد، از مجرای خواستِ ائمه ع محقق می‌شود. این برداشت با ظاهر و سیاق دو آیه شریفه سازگار نیست:

1.  بررسی سیاق آیه

الف) وَ اللَّيْلِ إِذا عَسْعَس‏. وَ الصُّبْحِ ... وَ ما صاحِبُكُمْ بِمَجْنُونٍ. وَ لَقَدْ رَآهُ بِالْأُفُقِ الْمُبينِ. وَ ما هُوَ عَلَى الْغَيْبِ بِضَنينٍ. وَ ما هُوَ بِقَوْلِ شَيْطانٍ رَجيمٍ. فَأَيْنَ تَذْهَبُونَ. إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِلْعالَمينَ. لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقيمَ. وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمينَ. (التکویر: 17-29)

بنابر ظاهر سیاق، خطاب این آیه، عام و بلکه بیشتر متوجه کسانی است که ایمان نمی‌آورند.

ب) وَ مِنَ اللَّيْلِ فَاسْجُدْ لَهُ وَ سَبِّحْهُ لَيْلاً طَويلا. إِنَّ هؤُلاءِ يُحِبُّونَ الْعاجِلَةَ وَ يَذَرُونَ وَراءَهُمْ يَوْماً ثَقيلاً. نَحْنُ خَلَقْناهُمْ وَ شَدَدْنا أَسْرَهُمْ وَ إِذا شِئْنا بَدَّلْنا أَمْثالَهُمْ تَبْديلاً. إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبيلاً. وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَليماً حَكيماً. يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ في‏ رَحْمَتِهِ وَ الظَّالِمينَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً أَليماً. (الإنسان: 26-31)

در هر دو آیه بر ذکر بودن قرآن تأکید شده (إِنْ هُوَ إِلاَّ ذِكْرٌ لِلْعالَمينَ / إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ). قرآن برای کسی تذکره و پند است که خود بخواهد هدایت شود (لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَسْتَقيمَ / فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبيلاً). اما این خواست محقق نمی‌شود مگر به اذن خداوند (وَ ما تَشاؤُنَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ) که پروردگار جهان است (رَبُّ الْعالَمينَ) و بدون علم و حکمت چیزی را نمی‌خواهد (إِنَّ اللَّهَ كانَ عَليماً حَكيماً) و هر که را بخواهد در رحمت خود داخل می‌کند (يُدْخِلُ مَنْ يَشاءُ في‏ رَحْمَتِهِ).

در واقع سیاق این دو آیه مانند آیات زیر است:

ج) يا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ. قُمْ فَأَنْذِرْ. ... وَ اللَّيْلِ إِذْ أَدْبَرَ. وَ الصُّبْحِ إِذا أَسْفَرَ. إِنَّها لَإِحْدَى الْكُبَرِ. نَذيراً لِلْبَشَرِ. لِمَنْ شاءَ مِنْكُمْ أَنْ يَتَقَدَّمَ أَوْ يَتَأَخَّرَ. ... فَما لَهُمْ عَنِ التَّذْكِرَةِ مُعْرِضينَ. ... كَلاَّ إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ. فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ. وَ ما يَذْكُرُونَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ هُوَ أَهْلُ التَّقْوى‏ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ. (المدثر: 1-56)

بین سیاق این آیه با دو آیه پیشین چند شباهت دیده می‌شود که مهم‌ترینش این است که این آیه نیز بر «تذکره» بودن قرآن تأکید دارد (إِنَّهُ تَذْكِرَةٌ) و این که هر کس بخواهد از آن پند می‌گیرد (فَمَنْ شاءَ ذَكَرَهُ) اما این محقق نمی‌شود مگر به خواست خداوند (وَ ما يَذْكُرُونَ إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ). این ترتیب دقیقاً مانند ترتیب دو آیه پیش است، اما به جای «تشاءون»، «یذکرون» به کار رفته است که از ریشه «ذکر» است و نشان می‌دهد دو آیه پیش ربطی به برداشت مفوضه درباره دخالتِ مشیت اهل بیت ع در امور تکوینی ندارد. 

د) وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ لَئِنْ جاءَتْهُمْ آيَةٌ لَيُؤْمِنُنَّ بِها قُلْ إِنَّمَا الْآياتُ عِنْدَ اللَّهِ وَ ما يُشْعِرُكُمْ أَنَّها إِذا جاءَتْ لا يُؤْمِنُونَ. وَ نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصارَهُمْ كَما لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَ نَذَرُهُمْ في‏ طُغْيانِهِمْ يَعْمَهُونَ. وَ لَوْ أَنَّنا نَزَّلْنا إِلَيْهِمُ الْمَلائِكَةَ وَ كَلَّمَهُمُ الْمَوْتى‏ وَ حَشَرْنا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْ‏ءٍ قُبُلاً ما كانُوا لِيُؤْمِنُوا إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ يَجْهَلُونَ. (الأنعام: 109-111)

در این آیه نیز مانند سه آیه قبل، ایمان آوردن منوط به خواست خداوند شده است (ما كانُوا لِيُؤْمِنُوا إِلاَّ أَنْ يَشاءَ اللَّهُ). استثناء مشیت خداوند را در مواضع دیگری از قرآن نیز می‌بینیم (الکهف: 24؛ یوسف: 76؛ الأعراف: 89؛ الأنعام: 80) منوط شدن هدایت به مشیت خداوند در آیات دیگری نیز به چشم می‌خورد. (نگر: اعتقادات الإمامية للصدوق، ص30-32)

@Gholow2

BY غلوپژوهی