اندیشه | taraneh.T

میرزا مسیح مجتهد و الکساندر گریبایدوف: نقطه آغازین اصلاحات توسط دربار قاجار و حرکت ایران به سوی مدرنیته

بعد از شکست ایران در جنگ دوم با روسیه و انعقاد عهدنامهٔ ترکمانچای در بیست و یکم بهمن/دلو (۱۲۰۶) شمسی برابر با دهم فوریه (۱۸۲۹) میلادی فی مابین عباس میرزا ولیعهد فتحعلی‌شاه قاجار و الکساندر گریبایدوف، عضو ارشد مذاکرات صلح ترکمانچای و خواهرزاده ژنرال ایوان پاسکوویچ فرمانده جنگ دوم ایران و روس، که کار نگارش عهدنامه را نیز به عهده داشت؛ با سفارش پاسکوویچ، تزار نیکلای اول به جهت قدردانی از گریبایدوف و پاداش انجام مذاکرات موفق وی را بعنوان فرستاده فوق‌العاده (Envoy Extraordinary) و وزیر مختار (Minister Plenipotentiary) روسیه در ایران منصوب کرد.

لازم به ذکر است که وزیر مختار، ریاست هیأت دیپلماتیک (Head of Legation) کشور متبوع خود را در کشور میزبان بر عهده داشت و یک رتبه پایین تر از سفیر بود و محل اقامت وزیر مختار نه بعنوان سفارت (Embassy)، بلکه با عنوان "نمایندگی" (Legation) نامیده می شد. بر اساس سیستم رتبه‌های دیپلماتیک--که به تازگی توسط کنگره وین (۱۸۱۵) و بعد از شکست ناپلئون ایجاد شده بود--"فرستاده" (Envoy) دیپلمات درجه دوم اما تام الاختیاری بود که اختیار کامل برای نمایندگی دولت متبوع (تابعه) خود را داشت. با این حال فرستادگان تام الاختیار، همچون سفرا نه به عنوان نماینده شخصی پادشاه بلکه بعنوان مقام های قانونی و از جانب کشور و دولت متبوع خود خدمت می‌کردند. ذکر این نکته نیز ضروری است که تا دهه‌های اول قرن بیستم، اکثر مأموریت‌های دیپلماتیک هیأت هایی بودند که توسط دیپلمات‌های دارای رتبه فرستاده رهبری می‌شدند و سفیران فقط فی مابین قدرت‌های بزرگ، متحدین نزدیک و سلطنت‌های مرتبط رد و بدل می‌شدند.

اما گریبایدوف وزیر مختار تام الاختیار روسیه که با کبر، نخوت و غرور با دربار قاجار برخورد می کرد، به بهانه اجرای مفاد ماده سیزدهم عهدنامه، بدون اذن از رجال ایرانی، دستور شناسایی ارمنی‌ها و گرجی‌های مقیم تهران و به ویژه زنان را صادر کرد و ایشان را با وجود اینکه به عقد مسلمانان درآمده و دارای چندین فرزند بودند؛ از حرم بیرون کشیده و به سفارت روسیه برده و آنان را مجبور به ترک اسلام کرد. ورود بی اذن و اجازه مأموران وی به منازل مردم به بهانه یافتن زنانی که سابقاً در مناطق جدا شده از ایران زندگی می‌کردند و دادخواهی زنان گرجی محبوس درون سفارت روسیه در تهران از مردم و فقها خشم ایرانی ها را برانگیخت.

در این میان میرزا مسیح مجتهد، از فقهای معروف تهران و از شاگردان میرزای قمی--فقیه بزرگی که بواسطه نگارش کتاب "قوانین الاصول" به صاحب قوانین مشهور بود و در رساله "ارشادنامه" بر اندیشه سیاسی قدرت دوگانه سلطان (امامت و سلطنت) در عصر غیبت تاکید کرده و بر الهی بودن منصب شاهی و ظل اللهی سلطان باور داشت-- از طریق رابطین خود به گریبایدوف پیغام داد که زنان مسلمان گرجی باید فوراً آزاد شوند. اما برخورد زننده گریبایدوف با رابطین میرزا و خودداری از آزاد ساختن زنان عقدی مسلمین باعث شد تا میرزا مسیح برای نجات ایشان فتوا صادر کند.

#عباس_ترابی حقوقدان و دانشجوی دکتری روابط بین الملل، گرایش سیاست و امنیت بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

👍8

www.tgoop.com/fl_sisi/1046

5.34K viewsMar 17 at 14:33

میرزا مسیح مجتهد و الکساندر گریبایدوف: نقطه آغازین اصلاحات توسط دربار قاجار و حرکت ایران به سوی مدرنیته

بعد از شکست ایران در جنگ دوم با روسیه و انعقاد عهدنامهٔ ترکمانچای در بیست و یکم بهمن/دلو (۱۲۰۶) شمسی برابر با دهم فوریه (۱۸۲۹) میلادی فی مابین عباس میرزا ولیعهد فتحعلی‌شاه قاجار و الکساندر گریبایدوف، عضو ارشد مذاکرات صلح ترکمانچای و خواهرزاده ژنرال ایوان پاسکوویچ فرمانده جنگ دوم ایران و روس، که کار نگارش عهدنامه را نیز به عهده داشت؛ با سفارش پاسکوویچ، تزار نیکلای اول به جهت قدردانی از گریبایدوف و پاداش انجام مذاکرات موفق وی را بعنوان فرستاده فوق‌العاده (Envoy Extraordinary) و وزیر مختار (Minister Plenipotentiary) روسیه در ایران منصوب کرد.

لازم به ذکر است که وزیر مختار، ریاست هیأت دیپلماتیک (Head of Legation) کشور متبوع خود را در کشور میزبان بر عهده داشت و یک رتبه پایین تر از سفیر بود و محل اقامت وزیر مختار نه بعنوان سفارت (Embassy)، بلکه با عنوان "نمایندگی" (Legation) نامیده می شد. بر اساس سیستم رتبه‌های دیپلماتیک--که به تازگی توسط کنگره وین (۱۸۱۵) و بعد از شکست ناپلئون ایجاد شده بود--"فرستاده" (Envoy) دیپلمات درجه دوم اما تام الاختیاری بود که اختیار کامل برای نمایندگی دولت متبوع (تابعه) خود را داشت. با این حال فرستادگان تام الاختیار، همچون سفرا نه به عنوان نماینده شخصی پادشاه بلکه بعنوان مقام های قانونی و از جانب کشور و دولت متبوع خود خدمت می‌کردند. ذکر این نکته نیز ضروری است که تا دهه‌های اول قرن بیستم، اکثر مأموریت‌های دیپلماتیک هیأت هایی بودند که توسط دیپلمات‌های دارای رتبه فرستاده رهبری می‌شدند و سفیران فقط فی مابین قدرت‌های بزرگ، متحدین نزدیک و سلطنت‌های مرتبط رد و بدل می‌شدند.

اما گریبایدوف وزیر مختار تام الاختیار روسیه که با کبر، نخوت و غرور با دربار قاجار برخورد می کرد، به بهانه اجرای مفاد ماده سیزدهم عهدنامه، بدون اذن از رجال ایرانی، دستور شناسایی ارمنی‌ها و گرجی‌های مقیم تهران و به ویژه زنان را صادر کرد و ایشان را با وجود اینکه به عقد مسلمانان درآمده و دارای چندین فرزند بودند؛ از حرم بیرون کشیده و به سفارت روسیه برده و آنان را مجبور به ترک اسلام کرد. ورود بی اذن و اجازه مأموران وی به منازل مردم به بهانه یافتن زنانی که سابقاً در مناطق جدا شده از ایران زندگی می‌کردند و دادخواهی زنان گرجی محبوس درون سفارت روسیه در تهران از مردم و فقها خشم ایرانی ها را برانگیخت.

در این میان میرزا مسیح مجتهد، از فقهای معروف تهران و از شاگردان میرزای قمی--فقیه بزرگی که بواسطه نگارش کتاب "قوانین الاصول" به صاحب قوانین مشهور بود و در رساله "ارشادنامه" بر اندیشه سیاسی قدرت دوگانه سلطان (امامت و سلطنت) در عصر غیبت تاکید کرده و بر الهی بودن منصب شاهی و ظل اللهی سلطان باور داشت-- از طریق رابطین خود به گریبایدوف پیغام داد که زنان مسلمان گرجی باید فوراً آزاد شوند. اما برخورد زننده گریبایدوف با رابطین میرزا و خودداری از آزاد ساختن زنان عقدی مسلمین باعث شد تا میرزا مسیح برای نجات ایشان فتوا صادر کند.

#عباس_ترابی حقوقدان و دانشجوی دکتری روابط بین الملل، گرایش سیاست و امنیت بین الملل، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

BY اندیشه | taraneh.T