صبغت الله عاکف هروی

ریشه‌یابی تجلیل از شب یلدا و رابطهٔ آن با عقیده

نگارش: صبغت الله عاکف

شب یلدا رفت و هر کس، هرکاری که دوست داشت، در این شب انجام داد. صحبت‌کردن از حلیّت و حرمت تجلیل از این شب، پس از پایان آن، مانند اذان‌دادن برای نماز صبح، پس از طلوع خورشید است.

ولی از آن‌جایی که یکی از استادان، با نوشتن فتوایی، در پاسخ به یک استفتاء، بر تجلیل از این شب، بدون مایهٔ استدلالیِ مرتبطِ به موضوع، مهر تایید کوبیده بودند، با این‌که اصلا دوست ندارم در این مورد چیزی بگویم، تصمیم گرفتم خیلی مختصر، تجلیل از این شب را ریشه‌یابی کنم تا چرایی حرمت آن روشن گردد.

بنابر قاعدهٔ «الأصل في الأشياء، الإباحة»، طوری که جناب استاد به آن استدلال نموده بودند، اصل در امور و اشیا، جایزبودن است. تردیدی نیست که در زنده‌داری برخی شب‌های تاریخی و تجلیل از برخی روزهای تاریخی، «موافقت با شریعت» شرط نیست؛ بلکه «عدم مخالفت با شریعت» شرط است. به تعبیری، لازم نیست همه‌چیز موافق شریعت باشد، تا جایز باشد؛ بلکه چیزهایی هستند که اگر مخالف شریعت نبودند، کافی است که جایز باشند. عدم مخالفت با شریعت، عام‌تر از موافقت با شریعت است. زیرا موافقت با شریعت، شامل اشیای جایزی می‌شود که منصوص‌علیه باشد. و عدم مخالفت با شریعت، شامل اشیای جایز منصوص‌علیه و غیر منصوص‌علیه می‌شود.

اما آیا تجلیل از شب یلدا، از آن‌دست اشیایی است که نه موافق شریعت است و نه مخالف آن، تا جایز باشید؟

برای پاسخ به این پرسش، کافی است ریشهٔ تجلیل از این شب را بررسی کنیم.

«یلدا» به‌معنای زایش است¹. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است². خورشیدپرستان این شب را، به عنوان شب پیدایش خورشید، که همان معبود و خدای شان است، زنده‌داری می‌کردند.

و این شب در عقیدهٔ زرتشتیان نیز ریشه دارد، از آن‌جا که این شب برای ایرانیان نحس بود و چون فرا می‌رسید، آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی و شیطانی نابود شده و بگریزند، مردم گرد هم جمع شده و شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر می‌آوردند و خوانی ویژه می‌گستردند، هرآنچه میوه تازه فصل که نگاهداری شده بود و میوه‌های خشک در سفره می‌نهادند (دقیقا همان‌کارهایی که مردم ما می‌کنند). سفره شب یلدا، «میَزد» Myazd نام داشت و شامل میوه‌های تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» Lork که از لوازم این جشن و ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار می‌شد³.

مردم به‌ویژه در تمدن زاگرس رافدین در دوره یکجانشینی (شهرنشینی) متوجه شدند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکشند. از این‌روی، معتقد بودند که پس از شب یلدا، در جنگ میان خدای نور (روشنایی روز) و خدای ظلمت (تاریکی شب)، خدای نور پیروز می‌شود و باید برای استقبال از آن، این شب را زنده نگه داریم. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی- هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید (مهر) نامیده و آن را آغاز سال قرار دادند، کریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد. و این شب به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است (ر، ک: یلدا آئینی به قدمت تاریخ، مجله میراث فرهنگی ۳۰ آذر ۱۳۹۵، محمد عجم).

باورمندند که در این شب مهر، میترا یا آن‌چنان‌که در اوستا و نوشته‌های پادشاهان هخامنشی آمده، میثرَه (Mithra) به جهان باز می‌گردد. او که از ایزدان باستانی هند و ایرانی است ساعات روز را طولانی کرده و در نتیجه برتری خورشید پدیدار می‌شود.

آئین مهرپرستی یا آئین مهر برپایه پرستش میترا در دوران پیش از آئین زرتشت شکل گرفته‌است و در اروپا به آئین میتراییسم هم گفته می‌شود.

بعضی پژوهشگران هم بر این باورند که در شب یلدا، پیامبری زاده می‌شود: «در سال ۵۱ پادشاهی اشکانیان که مصادف است با سال ۱۹۶ میلادی، پیامبری در شب یلدا زاده می‌شود. او را دو دولفین از آب بیرون می‌آورند، چه آنکه براساس آئین مهر، آب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌است» (ر، ک: ویکی پیدیا دانشنامهٔ آزاد، شب یلدا).

از اینجاست که این شب باستانی است؛ اما هرآن‌چه باستانی بود، بدین معنی نیست که غیردینی است! این شب باستانی است، ولی با عقاید خورشید‌پرستان و زرتشتیان، گره خورده است.

👍44❤7💯7

www.tgoop.com/Sebghatullah_Akef/3839

7.51K viewsedited  Dec 23, 2023 at 03:56

ریشه‌یابی تجلیل از شب یلدا و رابطهٔ آن با عقیده

نگارش: صبغت الله عاکف

شب یلدا رفت و هر کس، هرکاری که دوست داشت، در این شب انجام داد. صحبت‌کردن از حلیّت و حرمت تجلیل از این شب، پس از پایان آن، مانند اذان‌دادن برای نماز صبح، پس از طلوع خورشید است.

ولی از آن‌جایی که یکی از استادان، با نوشتن فتوایی، در پاسخ به یک استفتاء، بر تجلیل از این شب، بدون مایهٔ استدلالیِ مرتبطِ به موضوع، مهر تایید کوبیده بودند، با این‌که اصلا دوست ندارم در این مورد چیزی بگویم، تصمیم گرفتم خیلی مختصر، تجلیل از این شب را ریشه‌یابی کنم تا چرایی حرمت آن روشن گردد.

بنابر قاعدهٔ «الأصل في الأشياء، الإباحة»، طوری که جناب استاد به آن استدلال نموده بودند، اصل در امور و اشیا، جایزبودن است. تردیدی نیست که در زنده‌داری برخی شب‌های تاریخی و تجلیل از برخی روزهای تاریخی، «موافقت با شریعت» شرط نیست؛ بلکه «عدم مخالفت با شریعت» شرط است. به تعبیری، لازم نیست همه‌چیز موافق شریعت باشد، تا جایز باشد؛ بلکه چیزهایی هستند که اگر مخالف شریعت نبودند، کافی است که جایز باشند. عدم مخالفت با شریعت، عام‌تر از موافقت با شریعت است. زیرا موافقت با شریعت، شامل اشیای جایزی می‌شود که منصوص‌علیه باشد. و عدم مخالفت با شریعت، شامل اشیای جایز منصوص‌علیه و غیر منصوص‌علیه می‌شود.

اما آیا تجلیل از شب یلدا، از آن‌دست اشیایی است که نه موافق شریعت است و نه مخالف آن، تا جایز باشید؟

برای پاسخ به این پرسش، کافی است ریشهٔ تجلیل از این شب را بررسی کنیم.

«یلدا» به‌معنای زایش است¹. ابوریحان بیرونی از این جشن با نام «میلاد اکبر» نام برده و منظور از آن را «میلاد خورشید» دانسته‌است². خورشیدپرستان این شب را، به عنوان شب پیدایش خورشید، که همان معبود و خدای شان است، زنده‌داری می‌کردند.

و این شب در عقیدهٔ زرتشتیان نیز ریشه دارد، از آن‌جا که این شب برای ایرانیان نحس بود و چون فرا می‌رسید، آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی و شیطانی نابود شده و بگریزند، مردم گرد هم جمع شده و شب را با خوردن، نوشیدن، شادی و پایکوبی و گفتگو به سر می‌آوردند و خوانی ویژه می‌گستردند، هرآنچه میوه تازه فصل که نگاهداری شده بود و میوه‌های خشک در سفره می‌نهادند (دقیقا همان‌کارهایی که مردم ما می‌کنند). سفره شب یلدا، «میَزد» Myazd نام داشت و شامل میوه‌های تر و خشک، نیز آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان، «لُرک» Lork که از لوازم این جشن و ولیمه بود، به افتخار و ویژگی «اورمزد» و «مهر» یا خورشید برگزار می‌شد³.

مردم به‌ویژه در تمدن زاگرس رافدین در دوره یکجانشینی (شهرنشینی) متوجه شدند که در بعضی ایام و فصول روزها بسیار بلند می‌شود و در نتیجه در آن روزها، از روشنی و نور خورشید بیشتر می‌توانستند استفاده کنند. این اعتقاد پدید آمد که نور و روشنایی و تابش خورشید نماد نیک و موافق بوده و با تاریکی و ظلمت شب در نبرد و کشمکشند. از این‌روی، معتقد بودند که پس از شب یلدا، در جنگ میان خدای نور (روشنایی روز) و خدای ظلمت (تاریکی شب)، خدای نور پیروز می‌شود و باید برای استقبال از آن، این شب را زنده نگه داریم. مردم دوران باستان و از جمله اقوام آریایی، از هند و ایرانی- هند و اروپایی، دریافتند که کوتاه‌ترین روزها، آخرین روز پاییز و شب اول زمستان است و بلافاصله پس از آن روزها به تدریج بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می‌شوند، از همین رو آن را شب زایش خورشید (مهر) نامیده و آن را آغاز سال قرار دادند، کریسمس مسیحیان نیز ریشه در همین اعتقاد دارد. و این شب به معنی بشارت پیروزی اورمزد بر اهریمن و روشنی بر تاریکی است (ر، ک: یلدا آئینی به قدمت تاریخ، مجله میراث فرهنگی ۳۰ آذر ۱۳۹۵، محمد عجم).

باورمندند که در این شب مهر، میترا یا آن‌چنان‌که در اوستا و نوشته‌های پادشاهان هخامنشی آمده، میثرَه (Mithra) به جهان باز می‌گردد. او که از ایزدان باستانی هند و ایرانی است ساعات روز را طولانی کرده و در نتیجه برتری خورشید پدیدار می‌شود.

آئین مهرپرستی یا آئین مهر برپایه پرستش میترا در دوران پیش از آئین زرتشت شکل گرفته‌است و در اروپا به آئین میتراییسم هم گفته می‌شود.

بعضی پژوهشگران هم بر این باورند که در شب یلدا، پیامبری زاده می‌شود: «در سال ۵۱ پادشاهی اشکانیان که مصادف است با سال ۱۹۶ میلادی، پیامبری در شب یلدا زاده می‌شود. او را دو دولفین از آب بیرون می‌آورند، چه آنکه براساس آئین مهر، آب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده‌است» (ر، ک: ویکی پیدیا دانشنامهٔ آزاد، شب یلدا).

از اینجاست که این شب باستانی است؛ اما هرآن‌چه باستانی بود، بدین معنی نیست که غیردینی است! این شب باستانی است، ولی با عقاید خورشید‌پرستان و زرتشتیان، گره خورده است.

BY صبغت الله عاکف هروی