در پویه‌ی زبان فارسی ● هادی راشد

▫️

🔶 محمدعلی فروغی و نوسازی زبان فارسی
(دنباله‌ی پاره‌ی سوم، 👈 پاره‌ی سوم)‎

ج) کار بنیادی
فروغی برای سامان‌یابی زبان فارسی دو گام بزرگ برداشت. او از یک‌سو در روند برگردان اندیشه‌های علمی از زبان‌های عربی و فرانسه به فارسی، نیاز به واژگان تازه را به خوبی شناخته بود؛ و از سوی دیگر می‌دید که برخورد روش‌های گوناگون در واژه‌پردازی چگونه زبان را از سامان خود دور می‌کند. فروغی در رویارویی با این دوگانگی، چاره در آن دید که کار واژه‌یابی و واژه‌پردازی زیر دست شماری از دانش‌وران سامان یابد. راه‌اندازی فرهنگستان ایران، پی‌آمد نگرش فروغی به وضع زبان فارسی در آن روزگار بود.
افزون بر آن، فروغی خود نویسنده‌ای شیوه‌گذار در واژه‌پردازی بود. شیوه‌ی واژه‌یابی و واژه‌پردازی او، تراز واژه‌پردازی در زبان فارسی است و نویسندگان بسیاری از کاردانی و راه‌نمایی او بهره برده‌اند.

در نگاه فروغی، آمیختگی زبان‌های بی‌گانه با فارسی از آن رو ناپذیرفتنی است که ساخت‌های آوایی، واژگانی و دستوری زبان را دگرگون می‌کند: «اگر برای عناصر بیگانه در باز باشد ... جا را بر مواد زبان اصلی تنگ کند خصوصاً اگر صیغه‌ها و جمله‌ها و ترکیبات بیگانه بیحد و شرط، داخل زبان شود بسیار عیب است و باید از آن دوری جست» (پیام به فرهنگستان).
گرچه سخن فروغی در پیام به فرهنگستان بر زمینه‌ی پالایش فارسی از واژگان، ساخت‌های واژگانی و ساخت‌های دستوری زبان عربی گسترش یافته است؛ اما او در پی آن بود که با انگشت نهادن بر این دشواره، آینده‌ی زبان فارسی را از آسیب‌های پیشِ رو بازدارد.
پیش‌نهاد فروغی برای دور نگه‌داشتن فارسی از آسیب‌ها بر یک راه‌کار استوار بود: توان‌مند ساختن زبان فارسی. توان‌مندسازی از دید فروغی با کاوش در توان‌های زبان (واژگان، ساخت‌های واژگانی و ساخت‌های دستوری) روی می‌دهد. گفتار او در فصل سوم پیام به فرهنگستان یک‌سره، دستورنامه‌ی کاوش‌های واژگانی است. کدام واژگان را باید ساخت؟ کدام واژگان را می‌توان بازسازی کرد؟ از کدام بن‌مایه‌های زبان می‌توان واژگان تازه‌ای بیرون کشید؟ و ... . با این‌همه، فروغی بر آن بود که نوسازی زبان باید آرام آرام به انجام رسد. او از دگرگونی پسند اجتماعی برای جایابی روی‌کرد نو سخن گفت. زبان را نمی‌توان به ناگهان دگرگون کرد، زیرا این کار اگر شدنی هم باشد، زنجیره‌ی پیوستگی با گذشته را پاره می‌کند. «گذشته مانند تنه و بیخ درخت است که هرچه استوارتر و تنومندتر باشد، شاخ و برگش قوی‌تر و شاداب‌تر و بارورتر خواهد بود» (پیام به...).

پالایش فارسی از بیش‌واژگان و نشانه‌های ساختی زبان عربی، راه‌گشای توان‌مندگردانی زبان و جلوگیری از سرریز شدن واژگان بی‌گانه از زبان‌های اروپایی است.

https://www.tgoop.com/OnPersianLanguage/

www.tgoop.com/OnPersianLanguage/1242

426 viewsMar 27, 2024 at 18:03

▫️

🔶 محمدعلی فروغی و نوسازی زبان فارسی
(دنباله‌ی پاره‌ی سوم، 👈 پاره‌ی سوم)‎

ج) کار بنیادی
فروغی برای سامان‌یابی زبان فارسی دو گام بزرگ برداشت. او از یک‌سو در روند برگردان اندیشه‌های علمی از زبان‌های عربی و فرانسه به فارسی، نیاز به واژگان تازه را به خوبی شناخته بود؛ و از سوی دیگر می‌دید که برخورد روش‌های گوناگون در واژه‌پردازی چگونه زبان را از سامان خود دور می‌کند. فروغی در رویارویی با این دوگانگی، چاره در آن دید که کار واژه‌یابی و واژه‌پردازی زیر دست شماری از دانش‌وران سامان یابد. راه‌اندازی فرهنگستان ایران، پی‌آمد نگرش فروغی به وضع زبان فارسی در آن روزگار بود.
افزون بر آن، فروغی خود نویسنده‌ای شیوه‌گذار در واژه‌پردازی بود. شیوه‌ی واژه‌یابی و واژه‌پردازی او، تراز واژه‌پردازی در زبان فارسی است و نویسندگان بسیاری از کاردانی و راه‌نمایی او بهره برده‌اند.

در نگاه فروغی، آمیختگی زبان‌های بی‌گانه با فارسی از آن رو ناپذیرفتنی است که ساخت‌های آوایی، واژگانی و دستوری زبان را دگرگون می‌کند: «اگر برای عناصر بیگانه در باز باشد ... جا را بر مواد زبان اصلی تنگ کند خصوصاً اگر صیغه‌ها و جمله‌ها و ترکیبات بیگانه بیحد و شرط، داخل زبان شود بسیار عیب است و باید از آن دوری جست» (پیام به فرهنگستان).
گرچه سخن فروغی در پیام به فرهنگستان بر زمینه‌ی پالایش فارسی از واژگان، ساخت‌های واژگانی و ساخت‌های دستوری زبان عربی گسترش یافته است؛ اما او در پی آن بود که با انگشت نهادن بر این دشواره، آینده‌ی زبان فارسی را از آسیب‌های پیشِ رو بازدارد.
پیش‌نهاد فروغی برای دور نگه‌داشتن فارسی از آسیب‌ها بر یک راه‌کار استوار بود: توان‌مند ساختن زبان فارسی. توان‌مندسازی از دید فروغی با کاوش در توان‌های زبان (واژگان، ساخت‌های واژگانی و ساخت‌های دستوری) روی می‌دهد. گفتار او در فصل سوم پیام به فرهنگستان یک‌سره، دستورنامه‌ی کاوش‌های واژگانی است. کدام واژگان را باید ساخت؟ کدام واژگان را می‌توان بازسازی کرد؟ از کدام بن‌مایه‌های زبان می‌توان واژگان تازه‌ای بیرون کشید؟ و ... . با این‌همه، فروغی بر آن بود که نوسازی زبان باید آرام آرام به انجام رسد. او از دگرگونی پسند اجتماعی برای جایابی روی‌کرد نو سخن گفت. زبان را نمی‌توان به ناگهان دگرگون کرد، زیرا این کار اگر شدنی هم باشد، زنجیره‌ی پیوستگی با گذشته را پاره می‌کند. «گذشته مانند تنه و بیخ درخت است که هرچه استوارتر و تنومندتر باشد، شاخ و برگش قوی‌تر و شاداب‌تر و بارورتر خواهد بود» (پیام به...).

پالایش فارسی از بیش‌واژگان و نشانه‌های ساختی زبان عربی، راه‌گشای توان‌مندگردانی زبان و جلوگیری از سرریز شدن واژگان بی‌گانه از زبان‌های اروپایی است.

https://www.tgoop.com/OnPersianLanguage/

BY در پویه‌ی زبان فارسی ● هادی راشد