انجمن علمی علوم آزمایشگاهی ع.پ شهید بهشتی

بیماری‌های تک‌ژنی یعنی مشکل از یک ژن لجباز و دردسرسازه 🦠 و این فصل مثل یک جعبه‌ابزار 🔧 برای گیر انداختن اون مقصر عمل می‌کنه. یکی از اصلی‌ترین ابزارها PCR 📠🧬 هست که مثل دستگاه فتوکپی DNA عمل می‌کنه و می‌تونه از یک ذره کوچک DNA میلیون‌ها نسخه بسازه. این کار با سه مرحله انجام میشه: Denature (جدا شدن رشته‌ها با حرارت 🔥)، Anneal (چسبیدن پرایمرها در دمای پایین‌تر ❄️) و Extend (پر شدن بخش‌های خالی توسط پلیمراز 🌡). انواع PCR مثل Real-time PCR 📊 برای شمارش نسخه‌ها، RT-PCR 🎤 برای کار با RNA و Multiplex PCR 🎯 برای بررسی چند هدف همزمان استفاده می‌شن (مثل جهش CFTR در فیبروز کیستیک 🫁). روش بعدی بررسی پلی‌مورفیسم‌های توالی DNA به‌عنوان GPS ژنی 🧭 هست، جایی که به‌جای خود ژن خراب دنبال نشونه‌های نزدیک مثل RFLP ✂️، میکروستالایت 🔄 یا SNP 🔹 می‌گردیم؛ این روش برای آنالیز پیوند یا تست‌های خانوادگی 🧑‍🤝‍🧑 کاربرد داره. روش سوم هیبریداسیون اسید نوکلئیک 💘 هست که بر اساس جفت شدن رشته‌های مکمل DNA یا RNA مثل دو تکه پازل 🧩 عمل می‌کنه: Southern blot (DNA با DNA)، Northern blot (RNA با DNA) و FISH 🔬✨ که با پروب‌های فلورسنت می‌تونه میکروحذف‌ها مثل سندرم DiGeorge 🕵️‍♂️ رو آشکار کنه. در ادامه روش‌های شناسایی جهش 🔍 مطرح می‌شن که مثل پیدا کردن حرف اشتباه در متن DNA هستن؛ شامل ASO 🎯، SSCP 🌀، DGGE و MLPA که برای حذف یا اضافه اگزون‌ها عالیه. مثالی از این روش‌ها شناسایی جهش‌های BRCA1/2 در سرطان پستان ارثی 👩‍🦰🎗 هست.

بعد از اون، نوبت به تعیین توالی DNA 📖 می‌رسه که مثل خواندن کل داستان ژنومه؛ روش کلاسیک Sanger ✅ هنوز دقیق و مطمئنه، اما روش‌های مدرن‌تر مثل NGS ⚡، WES 🧬 و WGS 🌍 می‌تونن میلیون‌ها قطعه DNA رو همزمان بخونن و برای کشف بیماری‌های نادر 🧪 استفاده بشن. همچنین آنالیز دوز ژن 🔢 برای شمردن تعداد نسخه‌ها اهمیت داره چون گاهی مشکل حذف یا اضافه شدن بخش بزرگی از DNA هست، نه فقط یک جهش نقطه‌ای. روش‌هایی مثل qPCR 📊، Array CGH 🗺 و SNP Array 🧮 برای این کار به‌کار می‌رن، مثل تشخیص حذف‌ها در دیستروفی دوشن 🦵. در سطح کلینیکی هم میشه همه این‌ها رو مرحله‌به‌مرحله کنار هم گذاشت: اول PCR هدفمند برای شایع‌ترین جهش‌ها، بعد Array CGH برای بررسی حذف/اضافه‌های بزرگ، و اگر هنوز علت پیدا نشد سراغ WES یا WGS 🕵️‍♀️ می‌رن تا جست‌وجوی عمیق‌تری انجام بدن؛ و در نهایت هر یافته‌ای معمولاً با Sanger تأیید میشه. این ترکیب ابزارها باعث میشه پزشک‌ها مثل شرلوک هلمز 🕵️ بتونن علت بیماری‌های ژنتیکی حتی در بیماران معمایی 🤯 رو پیدا کنن.

www.tgoop.com/MLSSA_SBMU/1322

150 viewsAug 18 at 16:43

بیماری‌های تک‌ژنی یعنی مشکل از یک ژن لجباز و دردسرسازه 🦠 و این فصل مثل یک جعبه‌ابزار 🔧 برای گیر انداختن اون مقصر عمل می‌کنه. یکی از اصلی‌ترین ابزارها PCR 📠🧬 هست که مثل دستگاه فتوکپی DNA عمل می‌کنه و می‌تونه از یک ذره کوچک DNA میلیون‌ها نسخه بسازه. این کار با سه مرحله انجام میشه: Denature (جدا شدن رشته‌ها با حرارت 🔥)، Anneal (چسبیدن پرایمرها در دمای پایین‌تر ❄️) و Extend (پر شدن بخش‌های خالی توسط پلیمراز 🌡). انواع PCR مثل Real-time PCR 📊 برای شمارش نسخه‌ها، RT-PCR 🎤 برای کار با RNA و Multiplex PCR 🎯 برای بررسی چند هدف همزمان استفاده می‌شن (مثل جهش CFTR در فیبروز کیستیک 🫁). روش بعدی بررسی پلی‌مورفیسم‌های توالی DNA به‌عنوان GPS ژنی 🧭 هست، جایی که به‌جای خود ژن خراب دنبال نشونه‌های نزدیک مثل RFLP ✂️، میکروستالایت 🔄 یا SNP 🔹 می‌گردیم؛ این روش برای آنالیز پیوند یا تست‌های خانوادگی 🧑‍🤝‍🧑 کاربرد داره. روش سوم هیبریداسیون اسید نوکلئیک 💘 هست که بر اساس جفت شدن رشته‌های مکمل DNA یا RNA مثل دو تکه پازل 🧩 عمل می‌کنه: Southern blot (DNA با DNA)، Northern blot (RNA با DNA) و FISH 🔬✨ که با پروب‌های فلورسنت می‌تونه میکروحذف‌ها مثل سندرم DiGeorge 🕵️‍♂️ رو آشکار کنه. در ادامه روش‌های شناسایی جهش 🔍 مطرح می‌شن که مثل پیدا کردن حرف اشتباه در متن DNA هستن؛ شامل ASO 🎯، SSCP 🌀، DGGE و MLPA که برای حذف یا اضافه اگزون‌ها عالیه. مثالی از این روش‌ها شناسایی جهش‌های BRCA1/2 در سرطان پستان ارثی 👩‍🦰🎗 هست.

بعد از اون، نوبت به تعیین توالی DNA 📖 می‌رسه که مثل خواندن کل داستان ژنومه؛ روش کلاسیک Sanger ✅ هنوز دقیق و مطمئنه، اما روش‌های مدرن‌تر مثل NGS ⚡، WES 🧬 و WGS 🌍 می‌تونن میلیون‌ها قطعه DNA رو همزمان بخونن و برای کشف بیماری‌های نادر 🧪 استفاده بشن. همچنین آنالیز دوز ژن 🔢 برای شمردن تعداد نسخه‌ها اهمیت داره چون گاهی مشکل حذف یا اضافه شدن بخش بزرگی از DNA هست، نه فقط یک جهش نقطه‌ای. روش‌هایی مثل qPCR 📊، Array CGH 🗺 و SNP Array 🧮 برای این کار به‌کار می‌رن، مثل تشخیص حذف‌ها در دیستروفی دوشن 🦵. در سطح کلینیکی هم میشه همه این‌ها رو مرحله‌به‌مرحله کنار هم گذاشت: اول PCR هدفمند برای شایع‌ترین جهش‌ها، بعد Array CGH برای بررسی حذف/اضافه‌های بزرگ، و اگر هنوز علت پیدا نشد سراغ WES یا WGS 🕵️‍♀️ می‌رن تا جست‌وجوی عمیق‌تری انجام بدن؛ و در نهایت هر یافته‌ای معمولاً با Sanger تأیید میشه. این ترکیب ابزارها باعث میشه پزشک‌ها مثل شرلوک هلمز 🕵️ بتونن علت بیماری‌های ژنتیکی حتی در بیماران معمایی 🤯 رو پیدا کنن.

BY انجمن علمی علوم آزمایشگاهی ع.پ شهید بهشتی