بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار

‍ بیست و پنجم اردیبهشت‌ماه سالروز درگذشت محمدامین ریاحی

زبان کهن آذربایجان

آنچه از روضات ‌الجنان حافظ حسین کربلایی تبریزی (متوفی ۹۹۷ق) و رسالۀ انارجانی (تألیف‌شده در ۹۸۵-۹۹۴ق) بارها در مقالات محققان نقل شده مؤید این نظر است که تا پایان قرن دهم هنوز زبان فهلوی یا آذری در تبریز و بیشتر شهرهای آذربایجان به‌کلی از میان نرفته بوده است.
اولیا چلپی، جهانگرد بسیار مشهور ترک، هم که به ادعای خود دو بار در سال‌های ۱۰۵۱ و ۱۰۵۶ به آذربایجان آمده به دوام زبان فهلوی در پاره‌ای از نواحی اشاره دارد. دربارۀ مردم تبریز می‌گوید: «ارباب معارف آن به فارسی (به معنی زبان غیرترکی، احتمالاً یعنی پهلوی) تکلم می‌کنند».
دربارۀ مراغه گوید: «اکثر زنان مراغه به زبان پهلوی گفت‌وگو می‌کنند».
سخن او دربارۀ زبان زنان مراغه، فصل رسالۀ انارجانی را در «تواضعات اناث تبریز به زبان کهن» به یاد می‌آورد و معلوم می‌شود که خانه‌نشینی زنان و دوری آنها از اجتماع و بی‌نیازی آنها از گفتگوهای دیوان و بازار سبب شده که طبعاً دگرگشت‌های زبان در محاورات آنها کمتر و دیرتر اثر بگذارد.
در میان طبقات و گروه‌های مختلف مردم هم زمان و تاریخ تغییر زبان یکسان نبوده، مثلاً می‌توان حدس زد که بعد از قیام شاه اسماعیل، بازماندگان مردم شافعی، مدت‌ها زبان کهن را حفظ کرده بودند و در مقابل، قزلباش‌ها به زبان جدید سخن می‌گفتند.
واپسین منبع از آخرین یادگارهای زبان کهن در آذربایجان مسطورات جُنگ مکتوب در ۱۱۲۵ است که دوبیتی‌های رازی مهان کشفی، شاعر نمین آذربایجان، در آن آمده و از آنجا معلوم می‌شود که شعر فهلوی نجم رازی با پانصد سال فاصلۀ زمانی و یکصد فرسنگ فاصلۀ مکانی، هنوز در شمال شرق آذربایجان به زبان مردم بوده است.

[زبان فارسی در آذربایجان: دربرگیرندۀ بیست و سه مقاله از نوشته‌های دانشمندان و زبانشناسان، گردآوری ایرج افشار، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۷، ص ۵۰۸-۵۰۹]

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation

www.tgoop.com/AfsharFoundation/3589

2.2K viewsMay 14 at 11:58

‍ بیست و پنجم اردیبهشت‌ماه سالروز درگذشت محمدامین ریاحی

زبان کهن آذربایجان

آنچه از روضات ‌الجنان حافظ حسین کربلایی تبریزی (متوفی ۹۹۷ق) و رسالۀ انارجانی (تألیف‌شده در ۹۸۵-۹۹۴ق) بارها در مقالات محققان نقل شده مؤید این نظر است که تا پایان قرن دهم هنوز زبان فهلوی یا آذری در تبریز و بیشتر شهرهای آذربایجان به‌کلی از میان نرفته بوده است.
اولیا چلپی، جهانگرد بسیار مشهور ترک، هم که به ادعای خود دو بار در سال‌های ۱۰۵۱ و ۱۰۵۶ به آذربایجان آمده به دوام زبان فهلوی در پاره‌ای از نواحی اشاره دارد. دربارۀ مردم تبریز می‌گوید: «ارباب معارف آن به فارسی (به معنی زبان غیرترکی، احتمالاً یعنی پهلوی) تکلم می‌کنند».
دربارۀ مراغه گوید: «اکثر زنان مراغه به زبان پهلوی گفت‌وگو می‌کنند».
سخن او دربارۀ زبان زنان مراغه، فصل رسالۀ انارجانی را در «تواضعات اناث تبریز به زبان کهن» به یاد می‌آورد و معلوم می‌شود که خانه‌نشینی زنان و دوری آنها از اجتماع و بی‌نیازی آنها از گفتگوهای دیوان و بازار سبب شده که طبعاً دگرگشت‌های زبان در محاورات آنها کمتر و دیرتر اثر بگذارد.
در میان طبقات و گروه‌های مختلف مردم هم زمان و تاریخ تغییر زبان یکسان نبوده، مثلاً می‌توان حدس زد که بعد از قیام شاه اسماعیل، بازماندگان مردم شافعی، مدت‌ها زبان کهن را حفظ کرده بودند و در مقابل، قزلباش‌ها به زبان جدید سخن می‌گفتند.
واپسین منبع از آخرین یادگارهای زبان کهن در آذربایجان مسطورات جُنگ مکتوب در ۱۱۲۵ است که دوبیتی‌های رازی مهان کشفی، شاعر نمین آذربایجان، در آن آمده و از آنجا معلوم می‌شود که شعر فهلوی نجم رازی با پانصد سال فاصلۀ زمانی و یکصد فرسنگ فاصلۀ مکانی، هنوز در شمال شرق آذربایجان به زبان مردم بوده است.

[زبان فارسی در آذربایجان: دربرگیرندۀ بیست و سه مقاله از نوشته‌های دانشمندان و زبانشناسان، گردآوری ایرج افشار، تهران: انتشارات دکتر محمود افشار، ۱۳۹۷، ص ۵۰۸-۵۰۹]

بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار؛ تعمیم زبان فارسی، تحکیم وحدت ملّی و تمامیت ارضی

@AfsharFoundation

BY بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار