Тамара Габрусь расказала пра тое, як рыхтаваўся Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі — спіс культурнай спадчыны, узнятай савецкай дзяржавай пад ахову.

«У 1960-х гадах помнікі культавай (як тады вызначалі) архітэктуры знаходзіліся ў надзвычай занядбаным стане з прычыны тагачаснай агульнадзяржаўнай атэістычнай ідэалогіі. Дарэчы, як і многія іншыя помнікі гісторыі, археалогіі і грамадзянскай архітэктуры, сядзібна-паркавага мастацтва і г. д. У выніку шырокага грамадскага руху ў абарону гісторыка-культурнай спадчыны ў 1969 г. была прынята дзяржаўная праграма па стварэнню поўнага збору помнікаў гісторыі і культуры народаў СССР. У Акадэміі навук БССР з гэтымі навуковымі мэтамі пры Інстытуце мастацтвазнаўства быў створаны асобны сектар "Збору помнікаў гісторыі і культуры Беларусі". Воляй лёсу я стала першай яго аспіранткай-архітэктарам. Навукова- экспедыцыйная дзейнасць пачалася ў 1970 г. з Брэсцкай вобласці. Маімі першымі раёнамі сталі Драгічынскі і Іванаўскі, пазней - Ганцавіцкі, Ляхавіцкі, Лунінецкі, Пінскі і Столінскі раёны. Знаёмства з Беларускім Палессем на ўсё жыццё ўразіла мяне пышнасьцю і прыгажосьцю прыроды, якой я, мінчанка і выдатніца, ніколі не бачыла. А драўляныя храмы! А народнае ткацтва і песні! А яшчэ маладосць і сябры!
У выяўленні, фіксацыі, абмерах і апісанні помнікаў супрацоўнікам сектара актыўна дапамагалі энтузіясты з інстытутаў фізікі і матэматыкі нашай Акадэміі навук. Усе патомкі сям'і Хадыкаў тут удзельнічалі: Юра, Ларыса і я. Разам з 2 памочніцамі я займалася абмерамі драўляных цэркваў. Зрабіла падвешаную за шыю дошку для замалёвак і запісаў, якая крыху муліла, але нічога. Працавалі хутка: 1 дзень - 1 храм і зрабілі многа. Ужо ў 1972 г. быў падрыхтаваны макет тома "ЗБОРУ" па Брэсцкай вобласці. Адбылася ўсесаюзная навуковая канферэнцыя, у якой актыўна ўдзельнічаў Уладзімір Караткевіч. Але далейшая падрыхтоўка выдання зацягнулася да 80-х гадоў. І многія даследаваныя намі помнікі драўлянага храмабудаўніцтва не дажылі да гэтага часу. Частка з іх была знішчана мясцовымі ўладамі, расцягнута трактарамі, спалена з-за нядбайнасці.
На днях, разбіраючы свой архіў 55-гадовай даўніны, я знайшла і вылучыла шэраг такіх каштоўных, але страчаных назаўсёды драўляных цэркваў. Сёння пакажу і раскажу пра адну з іх - Троіцкую царкву ў вёсцы Зёлава (Драгічынскі раён), якая была пабудавана ў 1842 г. Гэта быў велічны ўзор позняга класіцызму ў драўляным храмабудаўніцтва. Маляўнічы ансамбль царквы і званіцы размяшчаўся на ўскрайку вёскі на участку, абгароджаным у выглядзе авала. Будынак царквы складаўся з 5 зрубаў, якія стваралі аб'ёмна-прасторавую кампазіцыю з планам у выглядзе роўнаканцовага грэчаскага крыжа. Больш высокі цэнтральны двухсветлавы зруб вянчаўся самкнёным паўсферычным купалам. 4 вежы з галоўкамі на вуглах цэнтральнага зруба стваралі кананічнае праваслаўнае пяцігалоўе і сімвалізавалі чатырох евангелістаў. Будынак меў традыцыйную для беларускага драўлянага дойлідства вертыкальную ашалёўку з нашчыльнікамі, гзымсы на фігурных кранштэйнах, прафіляваныя ліштвы, аздобленыя разьбой уваходныя дзверы. Рысы класіцызма мела таксама трох'ярусная званіца, увянчаная купалам. Гэты выдатны помнік дойлідства знішчаны ў 1970-я гады.
Прадстаўляю тое, што ў мяне засталося. Фота У. Ляпарскага.»

Крыніца
#асобы #ахова #зёлава

Як і ў многіх сучасных гарадах, сцены і вуліцы Пампеяў былі багатыя на выявы фаласаў. Іх можна знайсці пад нагамі, на камянях вуліц, а таксама на сценах і нават над дзвярнымі праёмамі і хлебнымі печамі.

Экскурсаводы часта расказваюць турыстам, што каменныя хуі Пампеяў — паказвалі месцы, дзе знаходзяцца бардэлі ў горадзе.

Але гэта хлусня. Навукоўцы лічаць, што хуі выконвалі апатрапейную функцыю, абараняючы ад сурокаў, нячыстых сіл і спрыяючы жыццёвым сілам.