زریاب خردمند دانا

سی سال پس از علامه زریاب خویی؛ جستاری کوتاه در شماره ۳۸ اسفند 1403 مجله تجربه، صفحه 157

زریاب خردمند دانا
سی سال پس از علامه زریاب خویی

مقالات دکتر عباس زریاب‌خویی (۲۰ مرداد ۱۲۹۸ – ۱۴ بهمن ۱۳۷۳) را ورق می‌زنم به نیت نوشتن یادداشتی از ایشان. کیان پسرم از من می‌خواهد که به او دیکته بگویم، او در کلاس اول ابتدایی است. نیمی از حروف فارسی را یاد گرفته و باقی را هم کنجکاوانه می‌تواند روخوانی کند، اما غلط‌های املایی حروفی که یاد نگرفته در داستان‌های شبانه‌ای که خودش می‌نویسد به چشم می‌آید.
نام کتابی را که در دست دارم به آرامی می‌خواند: "بزم‌آوردی دیگر". از کلمه‌ای که به گوشش آشنا نیست می‌پرسد و اینکه نویسنده کتاب کیست؟ این یادداشت شامل پرسش‌های پسربچه‌ای است که می‌خواهد زریاب را بشناسد. می‌گویم "علامه زریاب‌خویی" و او می‌پرسد: "علامه یعنی چی؟ خویی هم ادامه اسمش است؟" سعی می‌کنم مطابق با گفته مولوی "چونک با کودک سر و کارم فتاد هم زبان کودکان باید گشاد" پاسخش را بدهم. اما پرسش‌های کیان به قرار زیر است و نمی‌دانم آیا در طول دوازده سال تحصیلی در کتاب‌های درسی امروز پاسخی برای آن‌ها خواهد یافت یا اصلاً نشانی از شخصیت مورد نظر وجود دارد؟ آیا چشمه پرسش را در وجود دانش‌آموزان خشک خواهند کرد؟ چرا که همیشه باور دارم پرسیدن از پاسخ دادن مهم‌تر است.
وقتی می‌گویم زنده‌یاد زریاب‌خویی زبان و ادبیات عرب را به حد استادی می‌دانست و در آلمانی، انگلیسی و فرانسه مهارت کامل داشت. آتش‌فشان پرسش‌هایش فوران می‌کند. پاسخ‌های کوتاه می‌دهم تا دیکته‌اش را بگوییم.
چرا کتاب‌های زریاب کم است؟ علامه یعنی چی؛ چه کار کرده که علامه شده است؟ یعنی چی طلبه همان دانش‌آموز است؟ شیخ عباس؟ یعنی لیاس ملا داشته، پس چرا این عکسش لباس ما را دارد؟ حوزه کجاست و چطور شبیه مدرسه و مکتب است؟ پدر و مادرش چند کتاب‌خانه داشتند؟ چه بازی‌هایی انجام می‌داده اصلاً؟ تا حالا علامه را دیده بودی؟ چند کتاب خوانده که زبانش این‌قدر خوب شده است؟ دوستانش کی بودند؟ تقی‌زاده کی بود؟ یعنی اگر من هم قرآن یاد بگیرم، مرا مثل ایشان سوار اسب می‌کنند و تا خانه شیرینی می‌دهید و سرود می‌خوانید؟ خانم ملا کبری چرا اسمش ملا است؟ مگر مردها ملا نیستند فقط؟
مثل آرش کمان‌گیر یا رستم و سهراب یا پرنده بزرگ کَمَک و گرشاسب، سر کلاس داستانش را تعریف می‌کنی بگویم؟

می‌گویم حالا بیا دیکته بنویس، سعی می‌کنم مثل آرش و رستم و گرشاسب یک پرده‌نگار از علامه برای مدرسه آماده کنی، ولی هنوز زود است؛ من هم خودم کم ایشان را می‌شناسم! می‌پرسد خب ازش یک فیلم بساز، تلویزیون پخش کن تا همه بشناسندش خب ...
- بنویس:
زریاب در کودکی شیخ عباس نام داشت. زریاب مردی خردمند و دانا بود. زریاب در کتابش می‌نویسد: "من و همنسلانم در میان خاطره‌های دردناک و طغیان این تعصبات قومی و دینی و اجتماعی بزرگ شدیم ..."

انجامه: با خودم فکر می‌کنم که سرمشق بچه‌ها امروز قطعاً ابرقهرمان برتر دنیای انیمیشن و انیمه است: سوپرمن، مگاماین، واندر وومن، الستی‌گرل، دختران پاور پاف و کفشدوزکی، میدوریا ایزوکو، ریوِن یا بتمن و ... در این میان، جایگاه زریاب‌خویی‌ها کجاست؟
هم‌زمان با دیکته گفتن می‌نوشتم: "ماهیت چندلایه شخصیت در فیلم‌های شخصیت‌نگار" در دنیای فیلم‌های زندگی‌نامه‌ای یا بیوپیک‌ها، شخصیت اغلب به‌عنوان یک ساختار پیچیده و چندلایه به تصویر کشیده می‌شود، مشابه یک پیاز. این تشبیه به‌عنوان استعاره‌ای مناسب برای پیچیدگی‌های شخصیت انسانی عمل می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه برداشت‌های اولیه می‌توانند گمراه‌کننده باشند. در این فیلم‌ها، بینندگان دعوت می‌شوند تا لایه‌های زندگی یک شخصیت را کنار بزنند و ظرافت‌ها و نکات ریز را که به هویت آن‌ها کمک می‌کند، آشکار کنند. این مهم با پرسش آغاز می‌شود که "او کیست؟"



سید جواد میرهاشمی
فیلم‌ساز و پژوهشگر

پادشاها روز عیدت فرّخ و فرخنده باد
چون لب ساغر مدامت کام جان در خنده باد

شهسوار دولتت بر خنگ چوگانی مدام
آسمان را در خم چوگان چو گوی افکنده باد
سلمان ساوجی

این تکه از مستند «خون است دلم برای ایران» ساختۀ سید جواد میرهاشمی را بسیار دوست دارم. آینۀ منوچهر ستوده است. خضوع و عجز پیر جهاندیده را در برابر هنر دست هنرمندان پیشینه می‌بینید. به گریه افتاده مردی که به سختی و استواری مثل بود. بنای‌تاریخی‌ندیده نبود ستوده. وجب‌به‌وجب ایران را گشته بود و بناها دیده بود و وصفشان را نوشته بود. با ناز و فخر می‌خواند:

بدستی نماند اندرین پهن‌دشت
که اسب فرامرز در وی نگشت

با این همه در برابر شکوه معماری آرامگاه امیر اسماعیل سامانی درمانده شد و گریست. خیلی قیمت دارد این اشک. صیقل است. باران است. صبح است؛ صبح شستۀ نیشابور و هرات و بخارا ...

یادداشت دکتر میلاد عظیمی


برشی از مستند "خون است دلم برای ایران"
#منوچهر_ستوده
#خون_است_دلم_برای_ایران

با نهایت تاسف و تاثر، استاد محمدحسین اسلام پناه (گنجینه بشری و میراث ناملموس فرهنگي) درگذشت.
مراسم تشییع جنازه صبح یکشنبه ۱۴ اردیبهشت از ساعت ۹ صبح از منزل ایشان واقع در کرمان، خیابان ابن.سینا

- و اما حرف آخر؟

- من نه خطیبم، نه استاد دانشگاهم، نه نویسنده ام، نه بر اشتری سوارم، نه چو خر به زیر بارم/ نه خداوند رعیت، نه غلام شهریارم./.غم موجود و‌ پریشانی معدوم ندارم.
گفتند تو هم خیاطی. گفت پالون می‌دوزم، گفتند اشکال نداره تو هم از خودمونی ، اهل بخیه‌ای.
به قول صنعتی: اینم یه جور بازیه، بچه یک جور، بزرگتر یک جور، هر کسی یه جوری بازی می‌کنه، ، منم وارد این بازی شدم، بازی چرم و صحافی و‌ گره‌چینی.
صنعتی می‌گفت: دوچیز اجباری است: تولد و مرگ. کاریش هم نمیشه کرد. راست هم می‌گفت.
- نظرتون راجع به مرگ؟
- از این نپرس؟
- چرا؟
- اصلا حالیم نیست.
- ترسناکه یا نه؟
- آنکه مردن پیش چشمش تهلکه‌ست
امر لاتلقوا بگیرد او‌ به دست
مرگ هر کس ای پسر همرنگ اوست
پیش دشمن دشمن و با دوست دوست.

روان او‌ و ایرج افشار در آرامش.

( از مجموعه تاریخ شفاهی کرمان، محمدحسین اسلام‌پناه. در گفت و گو با وحید قنبری ننیز و‌ فاطمه امینی‌زاده. آماده چاپ. )



از صفحه اینستاگرام وحید قنبری ننیز

#محمد_حسین_اسلامپناه
@sjmirhashemianjameh

مرگ‌ هر کس ای پسر همرنگ اوست
به احترام محمد حسین اسلام‌پناه( بهمن ۱۳۱۶- اردیبهشت ۱۴۰۴).

من اولین بار نام اسلام‌پناه را از استاد ایرج افشار شنیدم. فرمود : اسلام‌پناه را می‌بینی؟ گفتم نه، نمی‌شناسم. فرمود: نمی‌شود کرمانی باشی و‌اسلام‌پناه را نشناسی. این بار رفتی کرمان ببینش.
دست بر قضا همان ایام پدرم اتفاقی با اسلام‌پناه آشنا شده بود. می‌گفت : اخیرا با یک شخصی در بازار کرمان آشنا شدم که بسیار فاضل است. صحاف است اما همه چیز می‌داند. اسمش محمدحسین اسلام‌پناه است. جالب بود، این همان شخصی بود که استاد افشار فرموده بود ببینمش. به پدر عرض کردم برویم به خدمت این دوست نویافته.
اسلام پناه آدم سختی بود، تا زمانی که از صحت و سلامت رفتار طرف مقابل مطمئن نمی‌شد اجازه ورود به حریمش را نمی‌داد. هم زمان با این سختی انسانی بود فروتن. بیشتر می‌خواست او را میراث‌داری بدانند از یک سنت در حال تحول و فراموشی، افتاده در گوشه بازار کهن کرمان تا مهندسی تحصیل کرده در انگلیس و وابسته به یکی از بزرگترین خاندانهای کرمان و بلکه ایران. اهل ادعا نبود. اگر کلمه‌ای در ستایش او به زبان می‌آمد خوشایندش نبود. . پرهیز می‌کرد از اینکه بنشانیمش جلوی دوربین، اما در نهایت سه چهار سال پس از آشنایی، بزرگوارانه پذیرفت. حاصلش شد هشت جلسه ضبط تصویری‌ که به اتفاق فاطی و برادرم حمید و‌ گاهی پدرم انجام شد. این آخرین جملات گفت و گوی ماست:

- و اما حرف آخر؟
- من نه خطیبم، نه استاد دانشگاهم، نه نویسنده ام، نه بر اشتری سوارم، نه چو خر به زیر بارم/ نه خداوند رعیت، نه غلام شهریارم./.غم موجود و‌ پریشانی معدوم ندارم.
گفتند تو هم خیاطی. گفت پالون می‌دوزم، گفتند اشکال نداره تو هم از خودمونی ، اهل بخیه‌ای.
به قول صنعتی: اینم یه جور بازیه، بچه یک جور، بزرگتر یک جور، هر کسی یه جوری بازی می‌کنه، ، منم وارد این بازی شدم، بازی چرم و صحافی و‌ گره‌چینی.
صنعتی می‌گفت: دوچیز اجباری است: تولد و مرگ. کاریش هم نمیشه کرد. راست هم می‌گفت.
- نظرتون راجع به مرگ؟
- از این نپرس؟
- چرا؟
- اصلا حالیم نیست.
- ترسناکه یا نه؟
- آنکه مردن پیش چشمش تهلکه‌ست
امر لاتلقوا بگیرد او‌ به دست
مرگ هر کس ای پسر همرنگ اوست
پیش دشمن دشمن و با دوست دوست.

روان او‌ و ایرج افشار در آرامش.

( از مجموعه تاریخ شفاهی کرمان، محمدحسین اسلام‌پناه. در گفت و گو با وحید قنبری ننیز و‌ فاطمه امینی‌زاده. آماده چاپ. )



از صفحه اینستاگرام وحید قنبری ننیز

#محمد_حسین_اسلامپناه
@sjmirhashemianjameh

به فرخندگی میلاد فرزانه ادبیات ایران دکتر محمّدعلی موحّد (زادهٔ ۲ خرداد ۱۳۰۲).


چون شاعرانِ یاوه‌سرای گزافه‌گوی
هرگز نگویمت که: بمان جاودانیا
خواهم ز ایزد آن‌که درین سالیان که هست
چندان که مانیا، به سعادت بمانیا
محمدرضا شفیعی‌کدکنی