مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب

شهرام یاری

کتاب روزنامۀ مأموریت اسلامبول حاوی اسنادی است که میرزا محبعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو در دفاع از حدود غربی ایران به آنها استناد کرده و گزارش دفاعیات خود را آورده است. این کتاب را میراث مکتوب در دست چاپ دارد و در همایش بزرگداشت میرزا محبعلی‌خان در تبریز…

نمرهٔ ۱۵: حضور جناب مستطاب اشرف امجد، اکرم وزیر امور خارجه، سپهسالار اعظم - مدّ ظلّه العالی – مرسولهٔ مصحوب مورّخهٔ سلخ شهر ربيع‌الاول سنهٔ ۱۲۹۳.

لايحهٔ سرحدّیهٔ خودمان که به جهت سهولت خواندن مأمورین واسطه طبع می‌شد، و بدین جهت فرستادن آن به صحابت محمدحسن‌بیک چاپار میّسر نگردید، اینک لفاً تقدیم حضور مبارک می‌شود. پس از ملاحظه و موازنهٔ آن با لایحهٔ مأمور عثمانی تفاوت خیالات طرفین در سرعت حُسن‌انجام این کار معلوم رأی انور خواهد شد. اکنون نزدیک چهار ماه است منتظریم که مأمورین واسطه هم تدقیقات لازمه را به عمل آورده رأی خودشان را متّحد و به انعقاد مجلس اخبار کنند.
در خصوص را پورت سفیرکبیر انگلیس که حاوی شکایت از اشکال‌تراشی و تعویق کار نمودن کمترینان بوده است، جناب معین‌الملک جواب مخصوص جداگانه عرض کرده است که اگر تنسیب فرمایند، سوادی از آن به سفارت انگلیس مقیم طهران داده شود. کمترین نیز مختصراً عرض می‌کند که هیچ‌وقتی خیال تعویق و ابراز اسباب اشکالی از طرف کمترینان نشده است و همیشه در تهیهٔ کار و اظهار حُسن موافقت سبقت به مأمور عثمانی داشته و بارها هم برای مهیّا شدن کار او منتظر گشته‌ایم، فقط در تحریر لایحهٔ سرحدّیه که از طرف بابعالی "ابر و باد و مه و خورشید و فلک" مشغول مدد درویش پاشا و تهیهٔ کار او بودند، مجالس شوری منعقد می‌شد و مهندس‌هایی که در "گردش [حدود]" همراه درویش‌پاشا بود به او معاونت می‌نمودند، حتّی یکی دائماً بدون سمت اعضائیّت قومسيون محض مزید اطلاعات فوریهٔ درویش‌پاشا در مجالس نیز حاضر می‌شود. او لایحهٔ خود را قریب بیست روز پیشتر تمام نموده، کمترین که نه از اصل مهندس بودم، و نه در ایّام گردش حدود سوای منشیگری و تحریر نوشتجات سمت مأموریّتی دیگر که مقتضی ضبط و احاطهٔ تمامی ملزومات کار امروزی بوده باشد داشتم، فقط به اقتضای غیرت چاکری و نمک‌پرودگی دولت و ملت اکتفا به انجام تکالیف منشیگری ننموده به‌قدر استطاعت خود و مساعدت وقت اطلاعاتی تحصیل و ضبط نموده بودم که امروز از روی آن و قید و ثبت سایر مأموران گردش حدود غیره می‌بایست به‌قدر معادلهٔ پیش‌بینی و اهتمامات مجالس شور بابعالی و سایر اسباب کار درویش‌پاشا سعی و تعمّق نموده به استصواب جناب معین‌الملک به نوعی به روی کاغذ گذارم که حتّی‌الامکان بی‌خطا و مطابق حقیقت و جامع حقوق دولت جلیله بوده از هیچ بابت محتمل ایراد و تعرّض نباشد، فرضاً اگر هم بشود، به جواب آن از روی قاعده به خواست خدا مقتدر باشم. به‌این‌جهت ممکن نشد لایحهٔ خود را زودتر از درویش‌پاشا تهیه کنم؛ اگر قریب بیست روز دیرتر شد، باز به نسبت اسباب کار طرفین، کمترین خیلی زودتر از او تمام نموده‌ام. این فقره، حقاً و انصافاً نباید اسباب شکایت سفیرکبیر انگلیس و محمول به تعویق کار بشود. چون مینای شکایت او راجع به پروتوقول مجالس آخری است، معلوم می‌شود دیری ختام لایحه موجب شکایت نیست و در پروتوقول همچنان که تا حال البته به واسطهٔ حسن‌بیک به لحاظ مبارک مشرف شده است، چیزی که دلیل تعویق‌جویی این طرف بشود نیست، حتی ملاحظات کمترینان برای زود گذشتن کار به حدّی است که درویش‌پاشا خواست مذاکرات فقرهٔ محمّره و زهاب به آخر بماند، کمترینان به احتیاط اینکه مبادا آخراً باز اسباب تعویقی برای مذاکره آنها فراهم آید، به مجزّی شدن آنها از چرگ مذاکرهٔ کلیهٔ حدود راضی نشده به شرط مجزّی نبودن قبول کردیم و برای اینکه مجزّی نشود، داخل لایحهٔ خود نمودیم که آخراً قرائت شود؛ با همهٔ این تفاصیل، باز محرمانه عرض می‌کنم که گویا شکایت ایشان اگرچه آشکارا نمی‌گوید، باطناً راجع به همین ادخال فقرهٔ محمّره و زهاب خواهد بود که به یک معنی غیرمستقیم به خطّ طرّاحی مأمورین واسطه در مجالس محمّره و زهاب برمی‌خورد، ولی کمترین به اقتضای تکلیف مأموریّتی خود و به خواست خدا به جواب آن حاضرم، چرا که به‌قدر مقدور به رعایت اطراف مسأله و کمال احتیاط و بی‌غرضی تیری که از استقامت مطلوب بیرون نرود، به تاریکی انداخته‌ام، اگر به نشان آید، نعم‌المطلوب و الّا علی‌الظاهر محل هیچ ایرادی نمی‌تواند شود. فی سلخ شهر ربیع‌الاول ۹۳. (میرزا محبّعلی‌خان، 1404: 4/223)

مأخذ: میرزا محبّعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو. 1404. روزنامهٔ مأموریّت اسلامبول (اسناد، مکاتبات و صورت مجالس کمیسیون دوم تحدید حدود ایران و عثمانی) ۱۲۹۶-۱۲۹۱ هجری قمری. تصحیح و تحقیق نصرالله صالحی. تهران: مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب.

@mirasmaktoob
.

❤2

www.tgoop.com/mirasmaktoob/10646

497 viewsشهرام یاری, Oct 18 at 06:26

نمرهٔ ۱۵: حضور جناب مستطاب اشرف امجد، اکرم وزیر امور خارجه، سپهسالار اعظم - مدّ ظلّه العالی – مرسولهٔ مصحوب مورّخهٔ سلخ شهر ربيع‌الاول سنهٔ ۱۲۹۳.

لايحهٔ سرحدّیهٔ خودمان که به جهت سهولت خواندن مأمورین واسطه طبع می‌شد، و بدین جهت فرستادن آن به صحابت محمدحسن‌بیک چاپار میّسر نگردید، اینک لفاً تقدیم حضور مبارک می‌شود. پس از ملاحظه و موازنهٔ آن با لایحهٔ مأمور عثمانی تفاوت خیالات طرفین در سرعت حُسن‌انجام این کار معلوم رأی انور خواهد شد. اکنون نزدیک چهار ماه است منتظریم که مأمورین واسطه هم تدقیقات لازمه را به عمل آورده رأی خودشان را متّحد و به انعقاد مجلس اخبار کنند.
در خصوص را پورت سفیرکبیر انگلیس که حاوی شکایت از اشکال‌تراشی و تعویق کار نمودن کمترینان بوده است، جناب معین‌الملک جواب مخصوص جداگانه عرض کرده است که اگر تنسیب فرمایند، سوادی از آن به سفارت انگلیس مقیم طهران داده شود. کمترین نیز مختصراً عرض می‌کند که هیچ‌وقتی خیال تعویق و ابراز اسباب اشکالی از طرف کمترینان نشده است و همیشه در تهیهٔ کار و اظهار حُسن موافقت سبقت به مأمور عثمانی داشته و بارها هم برای مهیّا شدن کار او منتظر گشته‌ایم، فقط در تحریر لایحهٔ سرحدّیه که از طرف بابعالی "ابر و باد و مه و خورشید و فلک" مشغول مدد درویش پاشا و تهیهٔ کار او بودند، مجالس شوری منعقد می‌شد و مهندس‌هایی که در "گردش [حدود]" همراه درویش‌پاشا بود به او معاونت می‌نمودند، حتّی یکی دائماً بدون سمت اعضائیّت قومسيون محض مزید اطلاعات فوریهٔ درویش‌پاشا در مجالس نیز حاضر می‌شود. او لایحهٔ خود را قریب بیست روز پیشتر تمام نموده، کمترین که نه از اصل مهندس بودم، و نه در ایّام گردش حدود سوای منشیگری و تحریر نوشتجات سمت مأموریّتی دیگر که مقتضی ضبط و احاطهٔ تمامی ملزومات کار امروزی بوده باشد داشتم، فقط به اقتضای غیرت چاکری و نمک‌پرودگی دولت و ملت اکتفا به انجام تکالیف منشیگری ننموده به‌قدر استطاعت خود و مساعدت وقت اطلاعاتی تحصیل و ضبط نموده بودم که امروز از روی آن و قید و ثبت سایر مأموران گردش حدود غیره می‌بایست به‌قدر معادلهٔ پیش‌بینی و اهتمامات مجالس شور بابعالی و سایر اسباب کار درویش‌پاشا سعی و تعمّق نموده به استصواب جناب معین‌الملک به نوعی به روی کاغذ گذارم که حتّی‌الامکان بی‌خطا و مطابق حقیقت و جامع حقوق دولت جلیله بوده از هیچ بابت محتمل ایراد و تعرّض نباشد، فرضاً اگر هم بشود، به جواب آن از روی قاعده به خواست خدا مقتدر باشم. به‌این‌جهت ممکن نشد لایحهٔ خود را زودتر از درویش‌پاشا تهیه کنم؛ اگر قریب بیست روز دیرتر شد، باز به نسبت اسباب کار طرفین، کمترین خیلی زودتر از او تمام نموده‌ام. این فقره، حقاً و انصافاً نباید اسباب شکایت سفیرکبیر انگلیس و محمول به تعویق کار بشود. چون مینای شکایت او راجع به پروتوقول مجالس آخری است، معلوم می‌شود دیری ختام لایحه موجب شکایت نیست و در پروتوقول همچنان که تا حال البته به واسطهٔ حسن‌بیک به لحاظ مبارک مشرف شده است، چیزی که دلیل تعویق‌جویی این طرف بشود نیست، حتی ملاحظات کمترینان برای زود گذشتن کار به حدّی است که درویش‌پاشا خواست مذاکرات فقرهٔ محمّره و زهاب به آخر بماند، کمترینان به احتیاط اینکه مبادا آخراً باز اسباب تعویقی برای مذاکره آنها فراهم آید، به مجزّی شدن آنها از چرگ مذاکرهٔ کلیهٔ حدود راضی نشده به شرط مجزّی نبودن قبول کردیم و برای اینکه مجزّی نشود، داخل لایحهٔ خود نمودیم که آخراً قرائت شود؛ با همهٔ این تفاصیل، باز محرمانه عرض می‌کنم که گویا شکایت ایشان اگرچه آشکارا نمی‌گوید، باطناً راجع به همین ادخال فقرهٔ محمّره و زهاب خواهد بود که به یک معنی غیرمستقیم به خطّ طرّاحی مأمورین واسطه در مجالس محمّره و زهاب برمی‌خورد، ولی کمترین به اقتضای تکلیف مأموریّتی خود و به خواست خدا به جواب آن حاضرم، چرا که به‌قدر مقدور به رعایت اطراف مسأله و کمال احتیاط و بی‌غرضی تیری که از استقامت مطلوب بیرون نرود، به تاریکی انداخته‌ام، اگر به نشان آید، نعم‌المطلوب و الّا علی‌الظاهر محل هیچ ایرادی نمی‌تواند شود. فی سلخ شهر ربیع‌الاول ۹۳. (میرزا محبّعلی‌خان، 1404: 4/223)

مأخذ: میرزا محبّعلی‌خان ناظم‌الملک مرندی یکانلو. 1404. روزنامهٔ مأموریّت اسلامبول (اسناد، مکاتبات و صورت مجالس کمیسیون دوم تحدید حدود ایران و عثمانی) ۱۲۹۶-۱۲۹۱ هجری قمری. تصحیح و تحقیق نصرالله صالحی. تهران: مؤسسهٔ پژوهشی میراث مکتوب.

@mirasmaktoob
.

BY مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب