💠 امیرالمومنین، علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) :

إرحَمْ تُرحَمْ.
رحم کن، تا به تو رحم شود.

#نسخه_خوانی

رحم کن رحم، زانکه بر رُخ تو
دَرِ رحمت جز از تو نگشاید

تا تو بر دیگران نبخشایی
أَرْحَمُ الرَّاحِمین نبخشاید

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: عبدالرحمن جامی.

📕 رسالۀ اربعین.

✍️ اثرخوشنویسی از میرعلی هروی، میر علی سادات حسینی هروی (ح. ۸۸۰ – ۹۵۱ ه.ق.) معروف به میر علی هروی و میرجان و ملقب به کاتب سلطانی خوشنویس دری‌زبان، از سرآمدان نستعلیق‌نویسی و از خوشنویسان بزرگ قرن دهم هجری.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

#نسخه_خوانی

تُخمی که افکَنَد به زمین، مردِ برزگر
در چند یوم، سبز شود، سرکشَد به ناز

پس راز خود چگونه فروپوشَد آدمی
کآدم ز خاک و خاک، نیارَد نگاه، راز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: در این نسخه، نامشخص است.

📕 از حاشیۀ خارج از متن اصلی یک نسخه خطی.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

#نسخه_خوانی

دل به تنها بودن از یاران هرجایی خوش است
در جهان چون یارِ یکدل نیست، تنهایی خوش است

زاهد نادان کجا و عشقِ مه‌رویان کجا؟
هرکه کاری می‌کند از روی دانایی خوش است

ناصحا! تا چند گویی عاشق و رسوا شدی؟
پند، کمتر دِه که عاشق را به رسوایی خوش است

رفت یار و ماند¹ ما را در فراق روی خویش
در چنین روز ای اجل! گر روی بنمایی خوش است

با قضا کس برنمی‌آید، منال ای دل! به غم
چون در افتادی، در این حالت شکیبایی خوش است

هر کسی در بند نام نیک و ناموسند، لیک
«مانی» دل‌خسته چون مجنونِ شیدایی خوش است

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: مانی شیرازی، از شعرای عهد صفوی.

📕 نسخه خطی دیوان مانی، به شماره 1672 محفوظ در کتابخانه ملت استانبول، ترکیه.

✍️ ¹- ماند: در اینجا یعنی «گذاشت».

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

‍ 💠 شطحیات یعنی سخنان خلاف شرع بر زبان آوردن و چیزهای مخالف ظاهر شرع گفتن. ظاهرا از آن به طامات و هذیان العرفا نیز تعبیر می‌شود.

#نسخه_خوانی

ابو علی سینا می‌فرماید:
کفر چو منی گزاف و آسان نَبُوَد
محکم‌تر از ایمان من ایمان نَبُوَد

در دهر چو من یکیّ و آنگه کافر؟!
پس در همه دهر، یک مسلمان نَبُوَد

چون قائل به کلمۀ کفر، از اهل علم است، شرعا علی الفور، او را تکفیر نمی‌توان کرد. غایتش تکلیف به تأویل آن [می‌باید] کرد و اگر از اهل فقر¹ است، مقرّر است که درویشان را ورایِ عقل، طوری [یا حالاتی] است که بی‌اختیار، خلاف صورت، از ایشان چیزها صادر می‌شود که در آن معذورند.
خلاف ای دوست نایَد زاهل تحقیق
مر این را کشف باید ورنه تصدیق!

در روایت آمده‌است که ابویزید [بسطامی] بعد از کلمۀ شطح، رجوع می‌کرد [یعنی حرفش را پس می‌گرفت]؛
و منصور [حلاج] را گویند (کما هو المشهور) جهتِ آن کُشتند که از آن [یعنی انالحق گفتن خود] رجوع نکرد... و آن کلمه را تأویل نکرد و می‌گویند [به] خون خود فتوا داد. لقوله:
اقتلونی یا ثقاتی ان فی قتلی حیاتی

چنانکه از بایزید معروف است که گفته:
«هرگاه چنین لفظی [یعنی شطحیات] از من بشنوید، مرا به کاردها بزنید»؛

و عین القضات همدانی وصیّت کرد مرید خود را که:
«چون به خون من فتوا دهند، از تو نیز فتوا خواهند؛ بِدِه.»

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

📕 نسخه خطی جواهر الاسرار، محمد بن عبدالملک اسفراینی ، نسخه 8851 مجلس.

✍️ ¹- فقر به معنای اصطلاحی متصوّفه.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

💠 تفنگ کارقلی.

#نسخه_خوانی

«تفنگ کارقلی» از نفایس تفنگ‌ها بوده، نهایت مرغوب بوده، صد تومان مثلا یا کمتر خرید و فروختِ او می‌شده.
گفتند خودِ آن صانع [یعنی سازندۀ تفنگ] را دیدند [که] در کمال فلاکت با قبای پاره مثلا! [به او] گفتند:
- چه سِرّی است که [با وجود] این صُنع و کمال و مرغوبی تفنگ معمولی شما چرا به این فقر و ابتذال [مبتلا] هستی؟!
گفت:
- گلولۀ تفنگِ من به چه کس رسید [یا اصابت کرد] که گفته‌باشد «خیر ببیند سازندۀ تفنگ»؟¹

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

📕 مجموعه/کشکول خطی شماره 52ط ، کتابخانه مجلس

✍️ ¹- مرحوم دهخدا نیز ضرب المثلی در همین ارتباط را در امثال و حکم خود آورده‌است:
« تفنگ کارقلی است؛ هیچ کس نخورده‌است که بگوید خیرش را ببینی.»
امثال و حکم، ج1 ، انتشارات امیرکبیر، چاپ ششم 1363 ، ص 549

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

💠 خرافه کیست؟!

#نسخه_خوانی

«خُرافه» نام کسی باشد که دعوی می‌کرد که « مرا جن در-ربود و به آسمان بُرد! و [با] ملائکه صحبتی ساختم! و عرش الرحمن علی السماء را تماشا کردم! اینچنین، اینچنین خبرهای عجیب‌الوقوع و نادر الوجود آوردم!»

و هر سخنی را [که] گفتی، شنوندگان باور نکرده بر عقلش خنده‌ می‌زدندی. اکنون هر سخنی که بعیدالوقوع و قریب اعجابی باشد، خرافیات [ یا خرافات] گویند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

📙 ازیک نسخۀ خطی مجلس؛ تاریخ کتابت (اوایل قرن 14 ق)

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

#نسخه_خوانی

به هنر کوش زانکه اندر دهر
شرف آنراست کو هنر دارد

گر تو را نعمتی از او نرسد
نام جهل آخر از تو بردارد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: کلیم کاشانی (به استناد : گلزار آثار، تألیف عبدالرحمن ناجم، چاپ بیروت 1309ق ، صفحه 55 - با اندک اختلاف در متن.)

✍️ خوشنویس: میرعماد حسنی قزوینی.

📕 محفوظ در موزۀ دیویس دانشگاه ولزلی، آمریکا.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

#نسخه_خوانی

ساقی! اگرم مَیْ ندهی می‌میرم
ور ساغر مَیْ ز کف نهی می‌میرم

پیمانۀ هرکه پُر شود، می‌میرد
پیمانۀ من چو شد تُهی، می‌میرم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: در این نسخه، هجری قزوینی؟! قید شده‌است، اما طبق نقل عرفات العاشقین، این رباعی با اختلافی در مصرع دوم از میرزا محمد حکیم شیرازی (قرن دهم و یازدهم هجری) است. (عرفات، نشر میراث مکتوب، ج6 ، ص 3995 )
- در برخی منابع این رباعی به ابوسعید ابوالخیر نیز منسوب است.

📕 جنگ خطی دبیرالاسلام میرزا آقا، مجلس

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

‍ 💠 از حواشیِ جالب و متفاوتِ نُسَخِ خطی!

#نسخه_خوانی

مکتوبی که «عبدالجبار بیک» به مطلوب خود «خیرالنسا خانم» نوشته و او در تحت هر کلمه جواب نوشته.
[ضمنا در ابتدای هر عبارت، حرف اولِ اسمِ گویندۀ آن قید شده است.]

[ع]- شب‌ها من و خیال تو[و] چشم خون‌فشان.
[خ]- خدا به فریادم رسد[!]

[ع]- فارغ تویی که هیچ یک[ـت] در خیال نیست.
[خ]- حقا که خوب یافته‌ای.

[ع]- ملاذا!¹ بر رای عالی مخفی نماناد.
[خ]- اولا به مطلوب خود ملاذا نوشتن خوب نیست.

[ع]- که تا این فقیر را نظر بر جمال مبارک آن ماه افتاده.
[خ]- بفرمایید.

[ع]- نه شب قرار دارم و نه روز آرام.
[خ]- ما چه کنیم [؟]

[ع]- به‌خدا و رسول قسم که شب و روز،
[خ]- قسم مخور که قایلم².

[ع]- عیش و شادی بر فقیر حرام گشته.
[خ]- عیش و فراغت کن.

[ع]- شد به کام عالَم و یک‌دم به‌کام ما نشد.
[خ]- روزی بقدرِ قسمتِ هر کس مقَرّر است.

[ع]- ما به مینای فلک سنگ انداختیم[؟]³
[خ]- احتمال دارد!

[ع]- التماس آنکه رقعۀ فقیر را به یاران، ننمایید.
[خ]- شما که می‌ترسید، چرا اظهار عشق می‌کردید؟

[ع]- و اسم محلۀ خود را بر فقیر ظاهر سازند.
[خ]- محبّت، خضر ره خواهد شد! [یعنی اگر واقعا عاشق باشی خودت پیدا می‌کنی]

[ع]- والسلام.
[خ]- علیک السلام .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

📙 از یک جنگ خطی مجلس؛ تاریخ کتابت: قرن دهم و یازده ق

✍️ ¹- ملاذ: هم به معنی پناهگاه و پناه، و هم به معنی منبع لذت و شهوت.
²- در اینجا یعنی قبول دارم .
³ - شد به کام عالم و هرگز به کام ما نشد / ما به مینای فلک گویا که سنگ انداختیم | #خصمی_اصفهانی

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

💠 همیشه کپی برابر با اصل نیست.

#نسخه_خوانی

لاف از نَـسَـب مَزَن که به مانندِ آیـنـه
آدم نمی‌شـود کسـی از روی دیگـران

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: سلیم تهرانی، محمدقلی بیگ طرشتی تهرانی متخلص به سلیم (وفات ۱۰۵۷ قمری) شاعر ایرانی و از شاعران فارسی‌زبان دربار مغولان هند در نیمهٔ اول سدهٔ یازدهم هجری قمری.

📕 نسخۀ خطی معدن الجواهر، محفوظ در کتابخانه ملی.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

💠 «بادامِ توأم» یعنی بادامی که دو مغز دارد.

#نسخه_خوانی

مغتنم دان صحبتِ یاران، که می‌سازد جدا
دهر چون بادامِ توأم، دل‌به‌دل پیوسته را

اثیر شیرازی نیز فرماید:
فلک از رَشک نگذارد بحال خود، دو همدم را
به سنگ از یکدگر سازد جدا، بادامِ توأم را.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 میرزا محمدرفیع متخلص به سودا شاعر معروف زبان اردوست که در قرن دوازدهم هجری در هند می‌زیست. او افزون بر دیوان اردو، دیوان مختصر فارسی را هم به جای گذاشته است.

📕 نسخۀ خطی معدن الجواهر، محفوظ در کتابخانه ملی.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

#نسخه_خوانی

گر سَرِ من بِبُرَد خنجرِ عشقِ تو رَواست
هر که از سَر کند اندیشه به جایی نرسد

از قلم کم نتوان بود، نبینی که قلم
تا نَبُرّند سرش را به صفایی نرسد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: مجد همگر؛ خواجه مجدالدین هبة‌الله بن احمد (یا محمد) بن یوسف همگر از شاعران پارسی‌گوی سدهٔ هفتم هجری

✍️ خوشنویس: محمودبن سلطانعلی . دکتر حمیدرضا قلیچ خانی در شرح حال وی نوشته‌اند:
« از خوشنویسان گمنام قرن دهم و ندانستم پدر وی کدام یک از سلطانعلی‌های خوشنویس سابق‌الذکر است. اگرچه ممکن است که سلطانعلی پدر این محمود اصلاً خوشنویس نباشد، ولی خوش‌خطی او موهم این است که باید از خاندان هنرمندان خوشنویس باشد.»

📕 مجموعه ( Supplément Persan 1171 ) کتابخانه ملی فرانسه.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

#نسخه_خوانی

آنچه قدرافزاست رأیِ خوب را خوی نِکوست
رنگِ گُل را اعتباری گر بُوَد، از فیضِ بوست

یک سَرِ سوزن نیاید آخر آن مژگانِ یار
چاکِ دل را گرچه صد ره دید محتاج رفوست

چون شَرَر آتش به صد خرمن فِتَد از یک سخن
بشنو از من حرفِ بد نشنیدن از خوبان، نِکوست

من گرفتم بحر سامان است اما چون حباب
دست و دل هرکس که دارد تنگ، آخر پوچ‌گوست

جاده‌ها از هر طرف، من را به منزل می‌برند
ماجرایِ کفر و دین را گوش کردم، گفت‌وگوست

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: میرزا محمد رضا قزلباش خان، متخلص به امید (قرن 11 و 12 هـ.ق)

📕 نسخه خطی دیوان امید. محفوظ در کتابخانه بودلین، دانشگاه آکسفورد.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

💠 وطن.

#نسخه_خوانی

آن کس که ز مأمنِ وطن دور شود
بیچاره و مستمند و مهجور شود

در آب پلنگ صید ماهی گردد
در خاک نهنگ طعمۀ مور شود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: شمسای صفیر تبریزی (قرن 11 هـ.ق).

📕 یک مجموعه خطی شعر، محفوظ در دانشگاه منچستر.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

#نسخه_خوانی

آورده‌اند که لقمان حکیم، پسر را گفت که:
- چون مردم به حُسنِ کلام، مباهات نمایند، باید که مفاخرتِ تو به حُسنِ سکوت، بوده‌باشد.

خُرّم کسی که کرد نظر در درونِ خویش
مشغول شد به عیب خود از عیب دیگران

آلوده دید دامنِ خود، دست باز داشت
از شَرمِ ذلّ خویشتن از غیب دیگران

ایضا نقل می‌کنند که شمس الدین محمد فرزند شریف الدین علی بن محمد الحسینی الجرجانی الاسترآبادی ، مشهور به میرسید شریف، بر بالین احتضار پدر از او وصیّتی درخواست کرد و او به پسر گفت: بابا به حال خود باش.
شمس‌الدین، مضمون وصیت پدر را چنین منظوم کرد:
مرا سيد شريف آن بحر زخار
كه رحمت بر روان پاك او باد

وصيّت كرد و گفت او ز انكه خواهى‌
كه باشد در قيامت جان تو شاد

چنان مستغرق احوال خود باش
که از حال کسی ناید تو را یاد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

📕 یک مجموعۀ خطی مجلس.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

💠 السّلام علیکم یا اهل بیت النّبوّه و رحمة اللّه و برکاته.

#نسخه_خوانی

ملا منیر لاهوری

آنان که چو پیغمبرِ اعجازْ فَن‌اند
زهرا و علی، دگر حسین و حسن‌اند

از یک دست‌اند فی‌الحقیقه هر پنج
پنج انگشتِ یَدُاللَّه این پنج تن‌اند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: ابوالبَرَکات لاهوری، منیرالدین (لاهور ۱۰۱۹ـ ۱۰۵۴ق)
(یا: منیر لاهوری؛ متخلص به منیر) ادیب و شاعر شبه‌قاره. از شاعران برجستۀ روزگار شاه‌جهان گورکانی بود. وی را برترین نمایندۀ نظم و نثر فارسی روزگارش دانسته‌اند. در شعر پیرو انوری و خاقانی بود.

📕 حاشیۀ مجموعه خطی ( IO Islamic 824 ) محفوظ در کتابخانه ملی قطر.

@manuscript_ir

〰️🍃🌺

💠 از دوست بخواه هرچه خواهی.

#نسخه_خوانی

[ما را ز سر هوای تو بیرون نمی‌شود
عهدی که بسته‌ایم دگرگون نمی‌شود] ...

دَم با کسی نمی‌زنم از دردِ دل کز او
صد دردِ دیگرم به دل افزون نمی‌شود

موقوفِ لطف دوست بُوَد دولت وصال
از سعیِ بخت و یاریِ گردون نمی‌شود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

🔸 شاعر: شرف جهان قزوینی، میرزا‌شرف‌الدین سیفی حسنی، فرزند میرنورالهدی قاضی جهان (۹۱۲- ۹۶۸ ق) خطاط، ادیب و از دانشمندان و شاعران دورۀ صفوی، متخلص به «شرف».

📕 یک مجموعۀ خطی مجلس

@manuscript_ir

〰️🍃🌺