🔺 گسترش مسلمانان: فتح ایران و مصر
🖊 سازنده: Kings and Generals (کانال یوتیوب)
▫️ سال انتشار: ۲۰۲۱
🌏 زبان: انگلیسی

📖 معرفی کوتاه:
این کلیپ به بررسی فتوحات شگفت‌انگیز مسلمانان در قرن هفتم میلادی، همراه با شبیه‌سازی‌های تصویری جنگ‌ها، می‌پردازد؛ از نبردهای کلیدی در ایران تا فتح مصر توسط عمرو بن عاص. با تاکتیک‌های نظامی بی‌نظیر و رهبرانی مانند خالد بن ولید و عمرو بن عاص، خلافت راشدین به ابرقدرتی بی‌همتا تبدیل شد.

📄 ساختار ارتش مسلمانان:
- ترکیبی از جنگجویان بدوی با تجربه و اتحاد قبایل تحت پرچم اسلام.
- استفاده هوشمندانه از شتر برای حمل‌ونقل در بیابان، امکان حمله از مسیرهای غیرمنتظره به امپراتوری‌های روم و ساسانی را فراهم کرد.
- تاکتیک رَزیا (حمله غافلگیرانه برای تضعیف منابع دشمن) به عنوان سلاح استراتژیک.

📄 نبرد قادسیه (۶۳۶ میلادی):
- نقطه عطف فروپاشی ساسانیان! سپاه سعد بن ابی وقاص با ۲۰٬۰۰۰ جنگجو، ارتش ۶۰٬۰۰۰ نفری ساسانی به فرماندهی رستم فرخزاد را شکست داد.
- استفاده از فیل‌های جنگی توسط ساسانیان بی‌اثر شد و فرار رستم، سقوط تیسفون (پایتخت ساسانیان) را تسریع کرد.

📄 فتح تیسفون (۶۳۷ میلادی):
- مسلمانان با عبور از رودخانه دجله، پایتخت باشکوه ساسانیان را محاصره کردند.
- سقوط شهر منجر به تصرف گنجینه بی‌همتای ساسانیان، از جمله تاج پادشاهی و غنائم جنگی شد.

📄 فتح مصر توسط عمرو بن عاص (۶۳۹–۶۴۶ میلادی):
- با تنها ۴٬۰۰۰ جنگجو، مصر را از دست رومیان خارج کرد.
- محاصره قلعه بابِلون در قاهره و نبردهای دریایی در اسکندریه، پایه‌های حکومت اسلامی در آفریقا را بنا نهاد.
- تأسیس شهر فسطاط به عنوان پایگاه جدید مسلمانان.

📄 نبرد نهاوند (۶۴۲ میلادی):
- آخرین مقاومت ساسانیان! سپاه اسلام به فرماندهی نعمان بن مقرن، ارتش ۶۰٬۰۰۰ نفری ایران را شکست داد.
- این نبرد به «فتح الفتوح» معروف شد و سقوط نهایی ساسانیان را رقم زد.

📄 تاکتیک‌های کلیدی:
- گارد متحرک خالد بن ولید: واحد سواره‌نظام نخبه که به عنوان ذخیره تاکتیکی عمل می‌کرد.
- جذب نیروهای بیگانه: سربازان ساسانی و رومی مسیحی که به ارتش مسلمانان می‌پیوستند.
- استفاده از منجنیق و مهندسی جنگی در محاصره شهرها.

📄 پیامدهای فتوحات:
- تشکیل شهرهای نظامی مانند کوفه و بصره.
- گسترش اسلام در آفریقا و تبدیل مصر به مرکز فرهنگی جهان اسلام.
- انتقال ثروت بی‌سابقه به خلافت راشدین و تضعیف امپراتوری روم شرقی.

📄 نقش شخصیت‌های کلیدی:
- خالد بن ولید: استراتژیست نظامی که با نبردهای چون یرموک، سوریه را فتح کرد.
- عمرو بن عاص: فاتح مصر و بنیانگذار فسطاط.
- یزدگرد سوم: آخرین شاه ساسانی که پس از نهاوند به شرق گریخت و امپراتوری هزارساله ایران را پایان داد.

📚 #تاریخ_اسلام #فتوحات_مسلمانان #ساسانیان #امپراتوری_روم #خالد_بن_ولید
📚 @ktyab

🔻📌 تماشای مستند کامل

🔺 معرفی کتاب «دولت‌ها و انقلاب‌های اجتماعی»
📘 States and Social Revolutions: A Comparative Analysis of France, Russia, and China
🖊 نویسنده: تدا اسکاکپل (Theda Skocpol)
📅 سال انتشار: ۱۹۷۹

📖 درباره کتاب:
این کتاب یکی از آثار کلاسیک و تأثیرگذار در حوزه جامعه‌شناسی سیاسی و مطالعات انقلاب است. اسکاکپل در این اثر، با نگاهی ساختارگرایانه، به تحلیل تطبیقی سه انقلاب بزرگ مدرن – فرانسه، روسیه و چین – می‌پردازد.
بر خلاف بسیاری از نظریه‌پردازان که بر نقش ایدئولوژی یا رهبری فردی تأکید می‌کنند، اسکاکپل نشان می‌دهد که انقلاب‌های اجتماعی محصول فروپاشی ساختارهای دولتی و بازآرایی روابط طبقاتی هستند، نه صرفاً نتیجه‌ی خیزش‌های آگاهانه مردمی یا توطئه‌های نخبگان.

✏️ خلاصه‌ای از کتاب:
📌 اسکاکپل معتقد است که برای وقوع یک انقلاب اجتماعی، باید دو شرط اساسی فراهم شود:
۱. دولت سنتی یا بوروکراتیک در مواجهه با بحران‌های اقتصادی و نظامی ناتوان شود.
۲. گروه‌های فرودست، به‌ویژه دهقانان، در موقعیتی ساختاری قرار بگیرند که بتوانند بسیج شوند و از فرصت استفاده کنند.

📍 سه مطالعه موردی مهم کتاب:
🔹 فرانسه: سقوط نظام فئودالی، بحران مالی دولت مطلقه و قدرت‌گیری طبقه متوسط.
🔹 روسیه: شکست تزاریسم در جنگ جهانی اول، نارضایتی دهقانان و ناتوانی در اصلاحات ارضی.
🔹 چین: ضعف دولت ملی‌گرا، بی‌ثباتی داخلی و بسیج گسترده دهقانان توسط حزب کمونیست.

📌 اسکاکپل با بررسی این سه نمونه اثبات می‌کند که انقلاب‌ها نه از طراحی آگاهانه، بلکه از دل فروپاشی ساختارهای کهنه و ناتوانی دولت‌ها زاده می‌شوند. در واقع، انقلاب زمانی رخ می‌دهد که شکاف میان دولت و جامعه به نقطه بحرانی برسد و نظم پیشین دیگر قادر به عملکرد نباشد.

📒 چرا این کتاب مهم است؟
این اثر یکی از اولین کتاب‌هایی است که انقلاب‌ها را در چارچوب ساختارهای اجتماعی و تاریخی تحلیل می‌کند، نه صرفاً در قالب ایده‌ها یا انگیزه‌های فردی. به همین دلیل، «دولت‌ها و انقلاب‌های اجتماعی» همچنان منبعی کلیدی برای دانشجویان علوم سیاسی، تاریخ و جامعه‌شناسی محسوب می‌شود.

📚 #انقلاب_اجتماعی #تاریخ_سیاسی #فرانسه #روسیه #چین #ساختارگرایی
📚 @ktyab

📚 برای یک آزادی جدید
🖋 موری روتبارد

📕 فصل 11
بخش عمومی 2: خیابان و جاده

📚 برای یک آزادی جدید
🖋 موری روتبارد

📕 فصل 10
بخش عمومی 1: دولت در کسب و کار

آتئیسم جهانی (گلوبال) در برابر آتئیسم‌های محلی (لوکال، منطقه‌ای)

یکی از فلاسفه (Jeanine Diller) اشاره می‌کند چنانکه بیشتر خداباوران هنگام ادعای وجود خدا، یک تصور و تعریف خاص و مشخص از خدا، در ذهن دارند، اکثر آتئیست‌ها هم هنگام ادعای عدم وجود خدا، یک مفهوم و تعریف خاص از خدا را مدنظر دارند. ایشان (Diller) بین آتئیسم لوکال (که وجود یک نوع خاص از خدا را انکار می‌کند) با آتئیسم گلوبال (که گزاره‌ای است مبنی بر اینکه هیچ خدایی از هیچ نوعی و با هیچ تعریفی وجود ندارد و همه‌ی مفاهیم مشروع خدا بدون مصداق‌اند) تمایز و تفکیک قائل می‌شود.

از دانشنامه‌ی معتبر فلسفه‌ی استنفورد - مدخل Atheism and Agnosticism.

مقاله‌ی مربوط:
Diller, Jeanine (2016). Global and local atheisms. International Journal for Philosophy of Religion 79 (1):7-18.

#Atheism
@islie

...و اما این سرنوشت عادیِ عقل بشر است که عمارت و نظام فکریِ خود را با شتاب تمام به پایان برساند و بنا کند و آنگاه، بسیار دیرتر، تازه به تحقیق بپردازد که آیا اساس آن درست ریخته شده است یا نه! اما بعداً بهانه‌های متعدد پیش کشیده می‌شوند تا ما را درباره‌ی استحکام زیربنای ساختمان، دلگرم کنند یا حتی مانع چنین آزمایش دیرهنگام و خطرناکی شوند!

نقد عقل محض - کانت

📚 @ktyab

تعلیم فقط یک شغل نیست، در اصل یک فعل است...

فعلی که تعریف و قواعد مشخصی دارد،
اولین قاعده‌اش شاید این باشد که معلم چگونه اندیشیدن در باب هر موضوع را می‌آموزاند و نه یک گونه‌ی خاص از اندیشه‌ها را
مقام معلم آنیست که در عمق جان انسان و متعلم اثر می‌کند
نه آنی که به‌خاطر یک پول سیاه بامنت و همیشه معوقه، بخواهد صرفاً رفع تکلیف بکند
آن مقامی که در تاریخ ذیل عنوان معلمی همیشه در حال درخشش بود
این چیزی نیست که ما امروز به عنوان یک شغل رایج و آسیب‌دیده در این کشور می‌شناسیم!
بسیاری از شاغلان این شغل، اصلاً به معنای حقیقی، معلم نیستند. این‌ها فقط شاغلند
آن مقامی که در تاریخ همه‌ی بزرگان در مدحش گفته‌اند که این مشاغل سخیف و متکلفانه نیستند!

تا زمانی که تعلیم می‌دهی طبق قواعد و موازین علمی و اخلاقی، معلمی، حتی اگر هیچ مرجع معتبری تو را معلم نشناسد. اما اگر تعلیم ندهی یا مطابق علم و اخلاق تعلیم ندهی، معلم نیستی ولو تمام مراجع رسمی و تمام قوانین و کشورها، تو را معلم بشناسند.

سال‌ها پیش یکی از معلمانم در اعتراض به والدین ما گفت «کسی که خودش تربیت نشده چگونه می‌تواند فرزندانی را تربیت کند؟!»، همان لحظه فوراً در دلم گفتم «چقدر درست گفت اما حیف که خودش هم تربیت نشده بود» و واقعاً هم تشخیصم درست بود و تربیت نشده بود. آنچه اکثر معلمان ما در حق ما ادا کرده‌اند بیش از تربیت، ضد-تربیت بوده است.

من روز معلم را فقط به معلمان شایسته و حقیقی که اندک‌شمار هم هستند، عمیقاً تبریک عرض می‌کنم و تسلیت می‌گویم به مرگ وجدان و اخلاق آن کسانی که با سوءنیت‌ها و سوءاستفاده‌های شخصی، هم حیثیت تعلیم و هم جان متعلم را به تباهی کشیده و می‌کشند! 💔

@islie

🔺 تقویت سلامت مغز با یک روش ساده: محققان چه پیشنهاد می‌دهند؟

🔹 براساس مطالعه‌ای جدید در مجله Nature: Scientific Reports، اضافه کردن فعالیت‌های جدید به برنامه روزانه می‌تواند سلامت مغز را بهبود بخشد. محققان دریافتند تجربه‌های تازه، حتی ساده‌ترین آن‌ها، حافظه را تقویت کرده و احساسات مثبت را افزایش می‌دهند.

🔹 در این پژوهش، ۱۸ سالمند با میانگین سنی ۷۱ سال به مدت ۸ هفته از اپلیکیشن HippoCamera استفاده کردند تا خاطرات تجربه‌های جدید خود را ثبت کنند. نتایج نشان داد شرکت‌کنندگانی که فعالیت‌های جدید انجام می‌دادند، حافظه بهتری داشتند، کمتر احساس کسالت می‌کردند و زمان برایشان سریع‌تر می‌گذشت.

❕ هیپوکامپ بخشی از مغز است که مسئول یادگیری و ذخیره خاطرات است. وقتی فعالیت جدیدی انجام می‌دهیم، این بخش فعال‌تر شده و ارتباطات عصبی تازه‌ای ایجاد می‌کند. این فرآیند نه‌تنها برای سالمندان، بلکه برای همه سنین مفید است و مانند ورزشی برای مغز عمل می‌کند.

🔹 چه فعالیت‌هایی «جدید» محسوب می‌شوند؟
- انتخاب مسیر متفاوت در پیاده‌روی روزانه
- امتحان کردن یک غذای جدید
- تماس با دوستی که مدت‌ها با او صحبت نکرده‌اید
- گوش دادن به موسیقی جدید یا خواندن کتابی متفاوت

🔹 سایر راه‌های تقویت مغز:
- انجام بازی‌های فکری مانند پازل
- ورزش منظم
- خروج از خانه حداقل دو بار در روز (حتی پیاده‌روی کوتاه)
- یادگیری مهارت‌های تازه مانند زبان یا ساز

❕ نکته کلیدی: نیازی به فعالیت‌های پیچیده نیست! همین که از روال همیشگی خارج شوید، مغز را به چالش کشیده‌اید. این تنوع ساده مانند سوختی برای تقویت حافظه و بهبود خلق‌وخو عمل می‌کند.

[منبع]
🆔 @Science_Focus
#سلامت_مغز #تغذیه_ذهنی #روانشناسی #حافظه

اگه فکر می‌کنین که فقط مسلمون‌ها هستن که از قرآن معجزات علمی بیرون می‌کشن، دارید اشتباه می‌کنین! 😁

هر چند که منتقدان تقریباً همه‌ی این معجزات Fake رو رد کردن، ولی جالبه اگه این‌بار از یه جنبه‌ی دیگه این موضوع رو مورد انتقاد قرار بدیم. با یه پرسش از خود مسلمون‌ها شروع می‌کنم: اگه ما همین معجزات علمی رو از کتب مقدس سایر ادیان و آیین‌ها براتون بیاریم، قبول می‌کنین که اون ادیان هم الهی هستن؟

و اگه نه، چرا؟! منظورم کتب مقدس سایر ادیان ابراهیمی - مثل یهودیت و مسیحیت - نیست؛ گرچه اون‌ها هم در مورد کتبشون از این ادعاها کم نمی‌کنن، ولی بالاخره این ادیان هم به نحوی می‌تونه به اسلام مرتبط باشه، لهذا برای اینکه شک و شبهه‌ای باقی نمونه، به نمونه‌هایی از إعجاز علمی در سایر ادیان - مثلاً آیین‌های بودا و هندو و... - اشاره می‌کنم. این آیین‌ها هیچ ربطی به اسلام ندارن و خیلی هم قدیمی‌تر از اسلام و حتی مسیحیت هستن. معجزات علمی این آیین‌ها رو هم شما از پیروانش خواهید پذیرفت؟ یا یه بام دارین ولی دو هوا؟

با این ادعای هندوان شروع کنیم در مورد
براهمنه‌ها که از متون مقدس و قدیمی‌شون هست. می‌گن بخش‌هایی از این کتاب شامل پیش‌گویی‌هایی درباره‌ی پدیده‌های طبیعی می‌شه - مثلاً طلوع و غروب خورشید. برای نمونه، بخش ۳.۴۴ از براهمنه به این مسئه اشاره داره که آیا خورشید واقعاً طلوع یا غروب می‌کنه یا نه، نوشته که:

«برخلاف باور و عقیده‌ی مردم که فکر می‌کنند خورشید غروب می‌کند، خورشید هیچ‌وقت طلوع یا غروب نمی‌کند. چون پس از رسیدن به پایان روز، دو اثر متضاد ایجاد می‌کند: برای آنچه در پایین است، شب را می‌سازد و برای آنچه در سوی دیگر است، روز را».

متن انگلیسی‌اش:
«The sun does never rise nor set. When people think the sun is setting it is not so. For after having arrived at the end of the day, it makes itself produce two opposite effects, making night to what is below and day to what is on the other side. When they believe it rises in the morning this supposed rising is thus to be accounted for. Having reached the end of the night, it makes itself produce two opposite effects, making day to what is below and night to what is on the other side».

منبع:
- Aitareya Brahmana 3.44, Translator: J.S. Speyer

جالب بود! 😅 آیا چنین کتابی می‌تونه ساخته‌ی خود بشر باشه؟! چطور سال‌ها قبل از میلاد مسیح به این یافته‌های جدید علمی اشاره کرده؟! این پیش‌گویی‌ها جز از جانب خدا ممکن نیست و به خوبی دلالت بر الهی‌بودن این کتاب داره! 😉

خلاصتاً اینکه فقط مسلمون‌های عزیز ما نیستن که چنین ادعاهایی رو - با تحریف و سوءتفسیر قرآن و علوم - طرح می‌کنن، در بقیه‌ی ادیان هم این کار بسیار رایجه، تازه چنانکه می‌بینین و خواهید دید، به‌نحو واقعاً قوی‌تر و جالب‌تری! کلی هم عکس و فیلم و مقاله و کتاب براش تهیه کردن! 😆 الان سؤال اینه، چرا باید گفت اسلام به‌خاطر این پیش‌گویی‌ها از جانب خداست ولی هندوئیسم نه؟! چرا یه بام و دو هوا؟

به‌نظر ما، همه‌شون در حال فریب و سوءتفسیر هستن، به لحاظ علمی ادعاهای همه‌شون باطله، فقط خواستم بگم تا بدونین توی هر نقطه‌ی کره‌ی زمین، علوم تجربی داره پیش‌گویی‌های دین همون منطقه رو اثبات می‌کنه و پیروان اون دین هم معمولاً از پیش‌گویی‌های ادیان سایر مناطق جهان، بی‌اطلاع هستن. 😅 بازم براتون از این نمونه‌های جذاب بیارم؟ 😍

@islie

📚 برای یک آزادی جدید
🖋 موری روتبارد

📕 فصل 12
بخش عمومی 3: پلیس، قانون، دادگاه

اگه بتونی دو ساعت بدون اکسیژن زنده بمونی، عمر بی‌نهایت پیدا می‌کنی،
فقط یادت باشه که اگه ده دقیقه به بدنت اکسیژن نرسه، خواهی مرد!

خب، به‌نظرت چطوری می‌تونی عمر بی‌نهایت رو از آن خودت کنی؟

بعضی از بزرگترین فیلسوفان هم، می‌گن اگه بتونی از چهارچوب ذهن بشری‌ات خارج بشی، می‌تونی به پاسخ خیلی از پرسش‌هات برسی و واقعیت رو لخت و عور، همونطور که هست، درک و مشاهده کنی،
ولی یادت باشه، ممکن نیست بدون این چهارچوب بشریِ ذهنت، چیزی رو بتونی درک و مشاهده کنی!

خب، به‌نظرت چطوری می‌تونی واقعیت رو لخت و عور ببینی؟!

این مسئله و پرسشِ معرفت‌شناسیِ کانته! می‌گه تو می‌تونی مسائلی مثل آغاز جهان، بعد از مرگ، جهان‌ها و پدیده‌هایی بدون علت و خالق و... رو حل کنی و خیلی از واقعیت‌ها رو ببینی، اما به این شرط که بتونی از چهارچوب ذهنت خارج بشی،
اما متأسفانه بدون این چهارچوب، دیگه ذهنی وجود نداره و نمی‌تونی چیزی رو درک و مشاهده کنی!

وقتی فلسفه‌ی کانت رو بخونی متوجه می‌شی تلاش‌های بعضی از خداباوران در اثبات وجود خدا و خالق و ادیان و مذاهب، چقدر ساده‌لوحانه و سطحی بوده و هست!

@islie

برای همین کانت اثبات وجود خدا رو ممکن نمی‌دونست و هیچ‌کدوم از براهین اثبات وجود خدا رو هم معتبر نمی‌دید. کانت سعی کرد برای نجات اخلاق و غلبه بر شکاکیت، از طریق عقل عملی درباره‌ی خدا حرف‌هایی بزنه اما شکست خورد و برهان اخلاقیِ کانت یکی از ضعیف‌ترین و سطحی‌ترین براهین تاریخه. به‌طور کلی نقص‌ها و عیب‌های فلسفه‌ی اون دوران، توجه و دقت فلاسفه‌ی تیزی مثل دکارت و کانت رو جلب کرده بود، اما چون شکاکیت اون زمان چهره‌ی ناخوشایند و ترسناک و مطرودی داشت، معمولاً هیچ فیلسوفی نمی‌خواست شکاک محسوب بشه، برای همین، وقتی در چیزی شک می‌کرد و عمارت پوسیده‌ی گذشتگان رو پایین می‌کشید، دلش می‌خواست بلافاصله خودش راهی برای عبور از این شک‌ها پیدا کنه و این شهوت قوی باعث می‌شد بعد از اون دقت‌های تاریخی و عمیق، دچار سطحیات و شطحیات بی‌ارزشی بشه. خیلی از کسانی که شک رو تقویت کردن خواستن بعدش اون رو نابود کنن اما موفق نشدن و زورشون نرسید!

@islie

اما نیچه کار ناتمام دکارت و کانت و بقیه‌ی فلاسفه‌ی قبل از خودش رو، به اتمام رسوند. نیچه مثل اون‌ها از شکاکیت و نابودی نمی‌ترسید، جسور بود، چیزهایی که قبلاً ساخته شده بود رو بی‌رحمانه نابود کرد و وقتی دید قدرت و توان بازسازیِ دوباره‌ی اون رو نداره، تلاش بی‌جا و بیهوده نکرد و متافیزیکی که با تمدن باشکوه یونان باستان ظهور کرده بود رو، به‌طور کامل نابود کرد و دیگه اون رو نساخت. برای همینه که می‌گن، متافیزیک یونان، با نیچه به انتهای خودش رسید و بعد از نیچه، ما چیزی به نام متافیزیک نداریم.

نیچه:
«خدا دیگر مرده است و مرده باقی می‌ماند و ما او را کشته‌ایم. چگونه خود را تسلی خواهیم داد؟ خود را؟ یعنی جنایتکارترین همه‌ی جانیان را؟ آنچه مقدس‌ترین و مقتدرترین چیز بود که تاکنون جهان به خودش دیده، بر اثر خون‌ریزی بسیار حاصل از چاقوهای ما دیگر مرده است. چه کسی ما را از این خون پاک خواهد کرد؟ چه آبی برای ما موجود است تا خود را بشوییم؟ چه اعیادی بهر کفاره، چه مناسک مقدسی را از خود ابداع خواهیم کرد؟ آیا عظمت این عمل بیش از اندازه برای ما عظیم نیست؟ آیا نبایستی تنها خود خدایانی دیگر شویم تا شایسته‌ی این کار باشیم؟»

@ktyab

📚 برای یک آزادی جدید
🖋 موری روتبارد

📕 فصل 13
حفاظت، اکولوژی و رشد

🔺قحطی ایران در جنگ جهانی اول: فاجعه‌ای که «یک مقصر» ندارد

هرازگاهی مطلبی درباره قحطی بزرگ ایران در جنگ جهانی اول مشاهده می‌کنم و معمولاً این مطالب تنها انگشت اتهام را به سمت انگلیس می‌گیرند. هر بار از خودم می‌پرسم: «آیا واقعاً مردم فکر می‌کنند موضوع به این سادگی است؟ آیا می‌توان مرگ ۲ تا ۵ میلیون ایرانی (بر اساس نظر یرواند آبراهامیان، همایون کاتوزیان و گزارشات خارجی مانند CIA و کنسولگری‌ها) را تنها به گردن یک کشور خارجی انداخت؟» این نگاه تک‌بُعدی نه‌تنها تاریخ را تحریف می‌کند، بلکه از نقش حکومت ناکارآمد ایران، اشغالگران روس، امپراتوری عثمانی و حتی بلایای طبیعی چشم می‌پوشد. بله، انگلیس سهم ویرانگری در این فاجعه داشت، اما این روایتِ «همه‌چیز زیر سر انگلیسه» بیشتر شبیه یک افسانه سیاسی است تا واقعیت تاریخی.

این قحطی یک تراژدی چندلایه بود که در آن اشغال خارجی، بی‌کفایتی داخلی، جنگ جهانی و خشکسالی دست به دست هم دادند تا ایران را به ورطه نابودی بکشند. اگر امروز تنها بر نقش انگلیس تأکید می‌کنیم، شاید به این دلیل است که روسیه پس از انقلاب ۱۹۱۷ از صحنه خارج شد، عثمانی‌ها شکست خوردند و حکومت قاجار هم در اذهان عمومی به اندازه کافی تحقیر شده است. اما تاریخ‌نگاری منصفانه نمی‌پذیرد که جنایت یک طرف را برجسته کنیم و جنایت دیگران را سفید بشوییم.

📌نقشه خونین: چه کسانی در این فاجعه دست داشتند؟

۱. امپراتوری بریتانیا: غارتگرِ بی‌اعتنا
- خرید گندم با قیمت‌های بالا برای سربازان انگلیسی حاضر در عراق و هند، بازار ایران را خالی کرد.
- محاصره بنادر جنوبی (بوشهر، بندرعباس) و قطع واردات گندم از هند.
- استفاده از اسب‌ها و گاری‌های ایرانی برای انتقال مهمات به جبهه‌ها، در حالی که مردم از گرسنگی می‌مردند.

۲. روسیه تزاری: اشغالگری که شمال را ویران کرد
- غارت ذخایر گندم آذربایجان و گیلان برای تأمین ارتش تزاری.
- تخریب روستاها در شمال ایران به بهانه مقابله با شورشیان (میرزا کوچک‌خان).
- خروج ناگهانی پس از انقلاب ۱۹۱۷ و رها کردن ایران در هرج‌ومرج.

۳. امپراتوری عثمانی: مهاجمان غرب ایران
- حمله به آذربایجان و کردستان و نابودکردن مزارع و قنات‌ها.
- انتقال بیماری‌های مرگبار (تیفوس، وبا) توسط سربازان عثمانی به مناطق غربی.

۴. دولت قاجار: حکومتی که مرده متولد شد
- احمدشاه ضعیف، وزرای فاسد و خزانه خالی که حتی نمی‌توانستند یک آشپزخانه عمومی راه بیندازند.
- فروش ذخایر غله به خارجی‌ها توسط حاکمان محلی (مثلاً شیخ خزعل در خوزستان).
- ناتوانی در ساخت راه‌آهن یا انبارهای غله برای مدیریت بحران.

۵. طبیعت خشمگین: خشکسالی، آفات و بیماری‌ها
- سه سال خشکسالی پی‌درپی (۱۹۱۷–۱۹۱۹) که کشاورزی ایران را نابود کرد.
- شیوع بیماری زنگ گندم (Wheat Rust) که از روسیه وارد شد.
- همه‌گیری آنفلوانزای اسپانیایی (۱۹۱۸) که بر پیکرهای نحیف قربانیان گرسنه ضربه نهایی زد.

📌آینه‌های جهانی: قحطی‌هایی که همزمان رخ دادند

ایران تنها کشوری نبود که در آتش جنگ جهانی اول سوخت. در همان سال‌ها، چندین فاجعه مشابه رخ داد که نشان می‌داد چگونه جنگ، طبیعت و سیاست می‌توانند دست به نابودی بشر بزنند:

- قحطی لبنان (۱۹۱۵–۱۹۱۸): ترکیب خشکسالی، هجوم ملخ‌ها و محاصره انگلیس باعث مرگ ۲۰۰ هزار نفر شد. تفاوت با ایران؟ عثمانی‌ها (به عنوان حاکم قانونی لبنان) غلات را خودشان مصادره و انبار میکردند به جای انگلیس.
- زمستان شلغم آلمان (۱۹۱۷–۱۹۱۸): محاصره دریایی انگلیس، آلمانی‌ها را مجبور کرد فقط شلغم بخورند. تلفات: ۷۰۰ هزار نفر. تفاوت؟ آلمان حداقل یک دولت متمرکز داشت!
- مرگ سیاه در هند (۱۹۱۸): ترکیب خشکسالی و آنفلوانزای اسپانیایی ۱۸ میلیون قربانی گرفت. نقش انگلیس؟ صادرات گندم هند را برای سربازانش قطع نکرد و امدادرسانی هم نکرد.

📌سخن آخر: چرا اینقدر بر انگلیس تأکید می‌شود؟

«تاریخ را معمولاً فاتحان می‌نویسند، اما در مورد قحطی ایران، بازماندگانِ بی‌صدا روایتی را به یادگار گذاشتند که نمی‌توان نادیده گرفت.»

- روسیه: پس از انقلاب ۱۹۱۷، شوروی خود را «ناجی خلق‌ها» معرفی کرد و جنایات تزاری‌ها را به فراموشی سپرد.
- عثمانی: امپراتوری فروپاشید و ترکیه مدرن ترجیح داد گذشته‌اش را پاک کند.
- ایران: حکومت قاجار چندی بعد فرو ریخت و آن دوران چنان بی‌اعتبار بود که حتی امروز کسی دفاعی از آن دوران ندارد.
- انگلیس: تنها بازیگری که تا پایان قرن بیستم در خاورمیانه فعال ماند و سایه‌اش بر تاریخ ایران سنگینی کرد.

اما این توجیهی برای ساده‌انگاری نیست. قحطی بزرگ ایران یک «طوفان سهمگین» بود که هیچ‌کس—از دهقان گرسنه کرمان تا وزیر امپراتوری بریتانیا—نتوانست یا نخواست آن را متوقف کند. اگر امروز می‌خواهیم درس‌هایی از این فاجعه بگیریم، باید بدانیم که تاریخ تک‌عاملی وجود ندارد—همه ما در برابر بی‌عدالتی مسئولیم، چه عامل باشیم، چه ساکت بمانیم.

📚 @ktyab

داستان زندگی مریم میرزاخانی


📚 @ktyab