انجمن زبان‌شناسی تربیت‌مدرس 773

Forwarded from زبان‌شناسی تاریخی - شادی داوری (Shadi Davari)

«استعاره دارم، پس هستم»

«به زبانِ چرب جانا بنواز جانِ ما را
به سلامِ خشک خوش کن دلِ ناتوانِ ما را»

چرب در فارسی به چم «روغن آلود، روغن دار، روغنی و پرروغن» است.

در عین حال چرب، با مفهوم استعاری «نرم، لطیف، ملایم، مطبوع، ملایم طبع و دلچسب» نیز به عنوان صفت در فارسی به کار رفته‌است.

«چرب زبان» صفتی است که از رهگذر این معنای استعاری پا به عرصۀ وجود گذاشته‌است.

در لغت‌نامۀ دهخدا در توضیح «چرب‌زبان» آمده‌است:

کسی را گویند که به سخنان خوش، دل مردم را بجانب خود راغب گرداند و مردم را از خود کند. ( برهان ) ( ناظم الاطباء ).

کنایه از کسی باشد که بسخنان خوش، دل مردم را بجانب خود راغب سازد ( انجمن‌آرا ) ( آنندراج ).

شیرین گفتار ( فرهنگ نظام ).

«ای ترسخنِ چرب زبان ز آتشِ عشقت
من آب شدم، آب ز روغن چه نویسد»
خاقانی

گفتارِ شیرینِ مؤثر. ( فرهنگ نظام )، شیرین گفتار، خوش سخن و خوش زبان.
صاحبِ زبانِ نرم و ملایم، نرم زبان:

فریدون از آن نامداران خویش
یکی را گرانمایه‌تر خواند پیش
که بیداردل بود و پاکیزه مغز
زبان چرب و شایستۀ کار نغز.
فردوسی

جالب این جاست که پیشینۀ این معنای استعاری از واژۀ «چرب»، دست کم به دورۀ میانه و متون فارسی میانۀ زردشتی می‌رسد. مکنزی (۵۷:۱۳۹۰) نیز برای «چرب» مفهوم استعاری «ملایم و نرم» و برای «چربی» مفهوم «ملایمت» را در زبان پهلوی مستند کرده‌است.

متن زیر از «اندرز آذرباد ماراسپندان» این مفاهیم را به نمایش می‌گذارد:

ka-t pad kardan ud guftan *niyāz čarbīhā namāz bar, čē az namāz burdan pušt be nē škenēd ud az čarb pursīdan dahān gandag nē šawēd. (Jamasp-Asana, 1913, pp.64-65)

زمانی که تو را به انجام [کاری] و گفتن [چیزی] نیاز [باشد]، به‌چربی (= با ملایمت) نماز بَر (= تعظیم کن)، زیرا از نماز بردن، پشت نشکند و از چرب پرسیدن، دهان، گَنده (=بد بو) نشود (اندرز آذرباد ماراسپندان، بند ۸۵، گشتاسب و حاجي‌پور، 1398).

شواهدی از این دست، دیرینگی حضور «تفکر استعاری» را در ذهن و اندیشۀ بشر نشان می‌دهند.

تفکری که از رهگذر آن، گویندگان و نویسندگان، در درازنای تاریخ و با هر زبانی، کوشیده‌اند مفاهیم انتزاعی را به جامه‌ای از مفاهیم عینی ملبس کنند تا این‌گونه، به کلام خویش، جانی دگر بخشند.

زیرا به خوبی می‌دانند، نظام مفاهیمی که آدمیان به‌کار می‌گیرند، در ذهن ایشان، به‌صورت استعاری، ساختاربندی می‌شود.

https://www.tgoop.com/HistoricalLinguistics

زبان‌شناسی تاریخی - شادی داوری

در اینجا می‌کوشم مطالبی از زبان‌شناسی تاریخی، ایران‌شناسی و زبان‌های باستانی را با دوستان اندیشمندم به اشتراک بگذارم.

شادی داوری
@ShadiDavari

❤5🔥1👏1

632 views17:53