💠 عدة من أصحابنا عن أحمد بن محمد عن علي بن الحكم عن سيف بن عميرة عن حسان بن مهران عن أبي عبد الله ع قال: سألته عن ليلة القدر فقال التمسها في ليلة إحدى و عشرين أو ليلة ثلاث و عشرين (الکافي، ج4، ص156).

نقل شده از حسان بن مهران که گفت: از ابوعبدالله [صادق] (ع) دربارۀ شب قدر پرسیدم. فرمود: آن را در شب بیست‌ویکم یا شب بیست‌وسوم بجوی!

💠 عنه عن ابن أبي عمير عن ابن بكير عن زرارة عن أبي جعفر ع قال: سألته عن ليلة القدر قال هي ليلة إحدى و عشرين أو ثلاث و عشرين قلت أ ليس إنما هي ليلة قال بلى قلت فأخبرني بها فقال و ما عليك أن تفعل خيراً في ليلتين (تهذیب الأحکام، ج3، ص58).

نقل شده از زراره که گفت: از ابوجعفر [باقر] (ع) دربارۀ شب قدر پرسیدم. فرمود: شب بیست‌ویکم یا بیست‌وسوم است. گفتم: مگر شب قدر، یک شب نیست؟ فرمود: آری. گفتم: پس به من بفرمایید که چه شبی است. فرمود: چه می‌شود در دو شب کار خیر انجام دهی
@Al_Meerath

◼️برادر پیامبر خدا صلی الله علیه وآله

زَكَرِيَّا بْنُ يَحْيَى قَالَ: حَدَّثَنَا عُثْمَانُ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ اللهِ بْنُ نُمَيْرٍ قَالَ: حَدَّثَنَا مَالِكُ بْنُ مِغْوَلٍ، عَنِ الْحَارِثِ بْنِ حَصِيرَةَ، عَنْ أَبِي سُلَيْمَانَ الْجُهَنِيِّ قَالَ: سَمِعْتُ عَلِيًّا، عَلَى الْمِنْبَرِ يَقُولُ: «أنا ‌عَبْدُ ‌اللهِ ‌وَأَخُو رَسُولِهِ ص، لَا يَقُولُهَا (غَيرِي) إِلَّا كَذَّابٌ مُفْتَرٍ» فَقَالَ رَجُلٌ أَنَا ‌عَبْدُ ‌اللهِ ‌وَأَخُو رَسُولِهِ ص، ‌فَخُنِقَ فَحُمِلَ (السنن الکبری، ج7، ص432؛ خصائص علي، ص85؛ مشابه: تاریخ دمشق، ج42، ص61).

نقل شده از ابوسلیمان زید بن وهب جهنی (د. 96ق) که گفت: شنیدم از علی (ع) که بر روی منبر می‌گفت: «من بندۀ خدا و برادر پیامبرش هستم. این سخن را (جز من) نگوید مگوید دروغ‌گویی افترازننده». پس مردی [همانجا] گفت: من بندۀ خدا و برادر پیامبرش هستم! پس نفسش بند آمد و افتاد و او را بیرون بردند.
@Al_Meerath

◼️خطبۀ امام حسن (ع) در روز شهادت امیرالمؤمنین (ع)؛ تحریرها، شواهد، و دلالت‌ها
✍️امیرحسن خوروش

خطبۀ امام حسن (ع) در صبح شهادت امیرالمؤمنین (ع) در میان کوفیان مورد توجه بوده است. این خطبه مضامین مهمی را دربارۀ علی (ع) مطرح کرده از جمله آنکه "کسی از پیشینیان بر علی (ع) سبقت نگرفت و کسی از پسینیان به او نخواهد رسید، پیامبر (ص) علی (ع) را می‌فرستد و پرچم را به او می‌سپرد و او بازنمی‌گشت تا آنکه خدا برایش فتح را رقم زند، در سمت راستِ علی (ع)، جبرئیل (ع) و در سمت چپش میکائیل (ع) بود، علی (ع) جز 700درهم از خود باقی نگذاشت، علی (ع) در شبی از دنیا رفت که عیسی بن مریم (ع) به آسمان رفت و یوشع بن نون (ع) -وصی موسی (ع)- از دنیا رفت". این خطبه در تحریرهای مختلفی باقی مانده و کوفیانی چون ابواسحاق سبیعی (د. حدود 129ق) در ترویج آن مؤثر بوده‌اند. در این مطالعه به بررسی تحریرهای مختلف این خطبه توجه می‌کنیم و شواهد اصالت آن را در نظر خواهیم داشت. به نظر می‌رسد حداقل بخشی از این خطبه به امام حسن (ع) قابل‌انتساب باشد. علاوه بر این، احادیثی از امام باقر (ع) و امام صادق (ع) نیز دردست است که موید برخی مضامین این خطبه است.
@Al_Meerath

◾️صَلَّى الْإِلَهُ عَلَى رُوحٍ تَضَمَّنَهُ *** قَبْرٌ فَأَصْبَحَ فِيهِ الْعَدْلُ مَدْفُونَا
◾️‌قَدْ ‌حَالَفَ ‌الْحَقَّ لَا يَبْغِي بِهِ بَدَلًا *** فَصَارَ بِالْحَقِّ ‌وَالْإِيمَانِ ‌مَقْرُونَا
(سودة بنت عمارة الهمدانیة)

خداوند درود فرستد بر آن روحی که آن را قبری دربرگرفته است، پس عدالت در آن قبر، به خاک سپرده شد.
او با حق هم‌پیمان شد و جایگزینی برای آن نمی‌جست، پس با حق و ایمان قرین گشت.
@Al_Meerath

🌌 شب بیست‌وسوم؛ شب جُهَنی

💠 در روایات عامّه آمده که عبدالله بن انیس جُهَنی (د. 54ق) نزد پیامبر خدا (ص) آمد و به ایشان گفت که منزلم دور است و به دلیل کِشت و گلّه‌ام نمی‌توانم به مدینه فرود آیم و یک شب را بفرمایید که به مسجد مدینه آیم. پیامبر (ص) آهسته به او گفتند که شب بیست‌وسوم ماه رمضان و اصحاب سال‌های بعد دیدند که او شب بیست‌وسوم به مسجد مدینه می‌آید و بسیاری آن شب را شب قدر می‌دانستند؛ نمونه‌ای از این روایات:

🔷 عبد الرزاق، عن معمر، عن أيوب، وغيره، عن بعضهم، أن الجهني، أتى رسول الله صلى الله عليه وسلم فقال: يا رسول الله إني صاحب بادية، وماشية فأوصني بليلة القدر، أقوم فيها، فقال النبي صلى الله عليه وسلم: «أو ليلتين؟» قال: بل ليلة فدعاه فساره لا يدري أحد ما أمره، فقال الناس: انظروا الليلة التي يقوم فيها الجهني فكان إذا كان ليلة ثلاث وعشرين نزل بأهله، وقام تلك الليلة.
🔷 عبد الرزاق، عن ابن جريج قال: أخبرت، أن الجهني عبد الله بن أنيس جاء النبي صلى الله عليه وسلم فقال: يا رسول الله إني ذو ثقلة وضيعة - وكان صاحب زرع - فأمرني بليلة قال: «أو ليلتين» قال: بل ليلة فدعاه فساره مرتين أو ثلاثا، فأمره بليلة ثلاث وعشرين، فكان يمسي تلك الليلة في المسجد، ولا يخرج منه حتى يصبح، ولا يشهد شيئا من رمضان قبلها، ولا بعدها، ولا يوم الفطر.
🔷 عبد الرزاق، عن مالك، عن أبي النضر، أن عبد الله بن أنيس الجهني قال: يا رسول الله إني رجل شاسع الدار فأمرني بليلة أنزل فيها، فقال النبي صلى الله عليه وسلم: «انزل ليلة ثلاث وعشرين».
🔷 عبد الرزاق، عن عبد الله بن عمر، عن عيسى بن عبد الله بن أنيس، عن أبيه، «أن النبي ص أمره بليلة ثلاث وعشرين» (مصنف عبد الرزاق، ج4، ص249-251).
🔷 عبد الرزاق، عن الأسلمي، عن داود بن الحصين، عن عطية بن عبد الله بن أنيس، عن أبيه قال: «أمرني النبي ص أن أنزل المدينة ليلة ثلاث وعشرين من رمضان» (مصنف عبد الرزاق، ج4، ص251).

💠 شب بیست‌وسوم از آن پس به «لیلة الجهني» معروف شد (نمونه: الطبقات الکبری، ط الخانجي، ج4، ص400؛ البیان والتبیین للجاحظ، ج3، ص9؛ المعارف لابن قتیبة، ص280). حضور جهنی در این شب در برخی از روایات مروی از اهل بیت علیهم السلام نیز مورد توجّه قرار گرفته است:

🔷 الحسين بن سعيد عن القاسم بن عروة عن عبد الله بن بكير عن زرارة عن أحدهما ع قال: سألته عن الليالي التي يستحب فيها الغسل في شهر رمضان فقال ليلة تسع عشرة و ليلة إحدى و عشرين و ليلة ثلاث و عشرين و قال في ليلة تسع عشرة يكتب فيها وفد الحاج و فيها يفرق كل أمر حكيم و ليلة إحدى و عشرين رفع فيها عيسى ع و فيها قبض وصي موسى ع و فيها قبض أمير المؤمنين ع و ليلة ثلاث و عشرين و هي ليلة الجهني و حديثه أنه قال لرسول الله ص إن منزلي ناء عن المدينة فمرني بليلة أدخل فيها فأمره بليلة ثلاث و عشرين (تهذیب الأحکام، ج4، ص196؛ مشابه: الفقیه، ج2، ص160-161).
🔷 محمد بن علي بن محبوب عن علي بن السندي عن حماد بن عيسى عن محمد بن يوسف عن أبيه قال سمعت أبا جعفر ع يقول إن الجهني أتى النبي ص فقال يا رسول الله إن لي إبلا و غنما و غلمة و عملة فأحب أن تأمرني بليلة أدخل فيها فأشهد الصلاة و ذلك في شهر رمضان فدعاه رسول الله ص فساره في أذنه فكان الجهني إذا كان ليلة ثلاث و عشرين- دخل بإبله و غنمه و أهله إلى مكانه (تهذیب الأحکام، ج4، ص330؛ مشابه: دعائم الإسلام، ج1، ص282).
@Al_Meerath

💠 عمل صالح (نماز و زکات و انواع خیر) در شب قدر برتر است از عمل در هزار ماه

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالُوا قَالَ لَهُ بَعْضُ أَصْحَابِنَا قَالَ وَ لَا أَعْلَمُهُ إِلَّا سَعِيداً السَّمَّانَ كَيْفَ يَكُونُ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ قَالَ الْعَمَلُ فِيهَا خَيْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِي أَلْفِ شَهْرٍ لَيْسَ فِيهَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ (الکافي، ج4، 157. نیز نگر: من لا يحضره الفقيه، ج‏2، ص158؛ ثواب الاعمال، ص67 بالاسناد عن الحسین بن سعید عن ابن ابی عمیر).

عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنِ الْفُضَيْلِ وَ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ حُمْرَانَ‌ أَنَّهُ سَأَلَ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ قَالَ نَعَمْ لَيْلَةُ الْقَدْرِ وَ هِيَ فِي كُلِّ سَنَةٍ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ فِي الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فَلَمْ يُنْزَلِ الْقُرْآنُ إِلَّا فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ‌ قَالَ يُقَدَّرُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ كُلُّ شَيْ‌ءٍ يَكُونُ فِي تِلْكَ السَّنَةِ إِلَى مِثْلِهَا مِنْ قَابِلٍ خَيْرٍ وَ شَرٍّ وَ طَاعَةٍ وَ مَعْصِيَةٍ وَ مَوْلُودٍ وَ أَجَلٍ أَوْ رِزْقٍ فَمَا قُدِّرَ فِي تِلْكَ السَّنَةِ وَ قُضِيَ فَهُوَ الْمَحْتُومُ وَ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ الْمَشِيئَةُ قَالَ قُلْتُ‌ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ أَيُّ شَيْ‌ءٍ عُنِيَ بِذَلِكَ فَقَالَ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِيهَا مِنَ الصَّلَاةِ وَ الزَّكَاةِ وَ أَنْوَاعِ الْخَيْرِ خَيْرٌ مِنَ الْعَمَلِ فِي أَلْفِ شَهْرٍ لَيْسَ فِيهَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ وَ لَوْ لَا مَا يُضَاعِفُ اللَّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لِلْمُؤْمِنِينَ مَا بَلَغُوا وَ لَكِنَّ اللَّهَ يُضَاعِفُ لَهُمُ الْحَسَنَاتِ بِحُبِّنَا (الکافي، ج4، 157-158).

اللهم عجل لولیک الفرج - التماس دعا
@Al_Meerath

نخستین خصومت در روز قیامت

ابومِجْلَز (د. 106ق) نقل می‌کند از قیس بن عُباد (د. پس از 80ق) که علی بن ابی‌طالب (ع) فرمود: «أَنَا أَوَّلُ مَنْ يَجْثُو بَيْنَ يَدَيِ اللهِ لِلْخُصُومَةِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ: من نخستین کسی هستم که در برابر خداوند در روز قیامت برای خصومت زانو می‌زنم».

📚 عبدالرزاق؛ سعید بن منصور؛ ابن ابی‌شیبه؛ بخاری؛ طبری؛ دارقطنی
@Al_Meerath

🖋 قصیدۀ نخست بکر بن حماد

قُلْ لِابنِ مُلْجَمَ وَالأقْدارُ غالِبَةٌ … هَدَمتَ وَيْلَكَ لِلإسلامِ أَرْكَانَا
بگو به ابن ملجم -با آنکه تقدیر چیره است!-: وای بر تو! تو ستون‌هایی از اسلام را ویران کردی!

قَتَلتَ أَفضَلَ مَن يَمشِي عَلَى قَدَمٍ … وَأَوَّلَ النَّاسِ إِسلامًا وَإِيمانَا
تو بهترین انسانی را کُشتی که [بر زمین] گام نهاده، و نخستینِ مردم در اسلام‌آوردن و ایمان‌آوردن را

وَأَعلمَ النَّاسِ بِالقرآنِ ثُمَّ بِما … سَنَّ الرَّسولُ لَنا شَرْعًا وَتِبيانَا
و داناترین مردم را به قرآن، و به آنچه پیامبر (ع) از باب تشریع و تبیین برای ما سنّت نهاد.

صِهْرَ النبيِّ وَمَوْلاهُ وَناصِرَهُ … أَضْحَتْ مَناقِبُهُ نُورًا وَبُرْهانَا
دامادِ پیامبر (ص) و پسرعموی او و یاورِ او را؛ که مناقبِ او، آشکار و درخشان شد.

وَكانَ مِنهُ عَلَى رَغْمِ الحَسودِ لَهُ … مَكانَ هارونَ مِن مُوسَى بنِ عِمْرانَا
و او به کوری چشم حسودانش، نسبت به پیامبر (ص) در جایگاه هارون (ع) بود نسبت به موسی بن عمران (ع).

وَكانَ في الحَربِ سَيْفًا صارِمًا ذَكَرً[ا] … لَيثًا إِِذا لَقِيَ الأقرانُ أقْرانَا
و او در میدان جنگ، شمشیری تیز و بُرّان بود و شیری بود هنگامی که پهلوانان به هم می‌رسیدند.

ذَكَرْتُ قاتِلَه وَالدَّمعُ مُنحدِرٌ … فقلتُ سُبْحانَ رَبِّ الناسِ سُبْحانَا
قاتلش را یاد کردم در حالی که اشک می‌ریختم، پس گفتم: سبحان الله! سبحان الله!

إِنِّي لَأَحسَبُهُ ما كانَ مِن بَشَرٍ … يَخشَى المَعادَ وَلٰكنْ كانَ شَيْطانَا
به‌راستی گمان می‌کنم او [ابن ملجم] آدمی‌زاد نبود که از معاد بترسد؛ بلکه او شیطانی بود.

أَشقَى مُرادٍ إِذا عُدَّتْ قَبائِلُها … وَأَخسَرُ الناسِ عِندَ اللهِ مِيزانَا
هنگامی که قبیله‌های «مُراد» شمرده شود، او بدبخت‌ترین آن‌هاست، و زیان‌کارترین انسان نزد خدا در وزن اعمال است.

كَعاقِرِ النَّاقةِ الأُولى التي جَلَبَتْ … عَلَى ثَمودَ بأَرضِ الحِجْرِ خُسْرانَا
مانند آنکه شتر [در روزگاران] کهن را پی کرد؛ همان شتری که برای قوم «ثمود» در سرزمین «حِجْر»، هلاکت آورد.

قَد كانَ يُخبِرُهم أَن سَوفَ يَخْضِبُها … قَبلَ المَنيَّةِ أَزمانًا فأَزمانَا
او [علی (ع)] پیش‌تر بارها و بارها قبل از درگذشتش به آن‌ها خبر می‌داد که به زودی این محاسن را [با خون] خضاب خواهد کرد.

فَلا عَفَی اللهُ عَنهُ ما تَحَمَّلَهُ … وَلَا سَقَى قَبرَ عِمرانَ بنِ حِطَّانَا
پس خدا آن گناهی را که او [ابن ملجم] به دوش کشید، بر او نبخشاید! و بر قبر عِمران بن حِطّان رحمت نفرستد!

لِقَولِهِ فِي شَقِيٍّ ظَلَّ مُجْتَرِمًا … وَنالَ ما نالَهُ ظُلْمًا وَعُدْوَانَا:
به‌خاطر سخن عمران بن حطان دربارۀ شقی‌ای [ابن ملجم] که پیوسته مُجرم بود، و از روی ظلم تجاوز رسید به آنچه رسید:

«يا ضَربةً مِن تَقِيٍّ ما أرادَ بِها … إلَّا لِيَبلُغَ مِن ذِي العَرشِ رِضوانَا»
«وه! چه ضربتی از پرهیزگاری که هدفش چیزی نبود جز رسیدن به رضوانِ خدای صاحب عرش!».

بَل ضَربةٌ مِن غَوِيٍّ أورَدَتْهُ لَظًى … فَسَوفَ يَلقَى بِها الرحمٰنَ غَضبانَا
نه! بلکه ضربتی بود از گمراهی که او را به دوزخ کشاند، پس به زودی با آن ضربت، رحمٰن را خشمگین دیدار خواهد کرد.

كَأنَّه لم يُرِدْ قَصْدًا بِضَربتِهِ … إلَّا لِيَصْلَی عذابَ الخُلْدِ نِيرانَا
گویی هیچ هدفی از آن ضربت نداشت جز آنکه به آتشِ جاودانِ دوزخ گرفتار شود.
@Al_Meerath

🖋‌ قصیدۀ دوم بکر بن حماد

وهَزَّ عليٌّ بالعِراقَيْنِ لِحْيَةً … مُصِيبتُها جَلَّت على كلِّ مُسْلِمِ
و علی (ع) در سرزمین عراقین (کوفه و بصره) محاسنی را جنباند [= دست بر محاسن خویش زد] که مصیبت آن بر هر مسلمانی گران است.

فَقالَ سَيَأْتيها مِن اللهِ حادِثٌ … وَيَخْضِبُها أشقَى البَرِيَّةِ بالدَّمِ
پس فرمود: به زودی حادثه‌ای از جانب خدا بر آن (محاسن) خواهد آمد، و بدبخت‌ترینِ مردمان آن را با خون، خضاب خواهد کرد [1].

فَبَاكرَهُ بِالسَّيفِ شَلَّتْ يَمِينُهُ … لِشُؤْمِ قَطَام عندَ ذاكَ ابنُ مُلْجَمِ
پس بامدادان ابن‌ملجم -دستش فلج باد!- از شومیِ قطام [2] با شمشیر به علی (ع) هجوم آورد.

فَيا ضَرْبةً مِن خَاسِرٍ ضَلَّ سَعْيُهُ [3] … تبَوَّأَ مِنها مَقْعَدًا في جَهَنَّمِ
وه! چه ضربتی از زیان‌کاری که تلاشش بیهوده بود! او از آن ضربت، در جهنم جای گرفت.

فَفازَ أميرُ المؤمنينَ بِحَظِّهِ … وَإِنْ طَرَقَتْ فِيها الخُطُوبُ بِمُعْظَمِ
پس امیرالمؤمنین (ع) به بهرهٔ خویش [شهادت] رسید، گرچه در آن بزرگ‌ترین مصیبت‌ها رخ داد.

ألَا إِنَّما الدُّنيا بَلاءٌ وَفِتْنَةٌ … حَلَاوتُها شِيبَتْ بِصَابٍ وعَلْقَمِ
بدان که دنیا آزمایش و فتنه است؛ شیرینی‌اش با تلخی درآمیخته است.

1. اشاره به اینکه امیرالمؤمنین (ع) در کوفه دست بر محاسنِ خویش گذاشت و از این خبر داد که «أشقی: بدبخت‌ترین» آن محاسن را به خون سر، خضاب خواهد کرد (نمونه: مصنف عبد الرزاق، ط 1437ق، ج10، ص338؛ أنساب الأشراف، ط الفکر، ج3، ص260؛ مقتل علي لابن أبي الدنیا، ص35).

2. اشاره به این حکایت که ابن ملجم به قصد قتل امیرالمؤمنین (ع) به کوفه آمده و در آنجا قَطام بنت شِجنَة را خواستگاری کرد و اتفاقاً قطام به او گفت که مهریه‌اش 3000 درهم و قتل علی بن ابی‌طالب (ع) است (نمونه: الطبقات الکبیر، ط الخانجي، ج3، ص34-35؛ مقتل علي لابن أبي الدنیا، ص32-33؛ تاریخ الطبري، ج5، ص144).

3. اشاره به آیۀ شریفۀ ﴿الَّذِينَ ضَلَّ سَعْيُهُمْ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ يُحْسِنُونَ صُنْعًا﴾ (الكهف: 104). در روایتی از امیرالمؤمنین (ع) این آیه بر خوارج تطبیق داده شده است (نمونه: تفسیر یحیی بن سلام، ج1، ص210؛ تفسیر عبد الرزاق، ج3، ص234؛ تفسیر الطبري، ت الترکي، ج15، ص426-427؛ المستدرك علی الصحیحین، ط الرسالة، ج4، ص297).
@Al_Meerath